“In België is ongeveer een kwart van alle kinderen te zwaar. 7% van die kinderen is effectief obees. De aantallen bij de zeer jonge kinderen zijn aan het stijgen”, zegt dr. Inge Gies, diensthoofd pediatrie en verantwoordelijke voor de kinderobesitaskliniek in het UZ Brussel, in ‘De Wereld van Sofie’ op Radio 1. “Op dit moment is er nog veel te vaak het idee dat ‘een kind zal daar wel uitgroeien’, maar dat is zeker niet altijd het geval.”

Obesitas: de omgevingsfactoren

Waarom zien we obesitas steeds vaker opduiken bij jonge kinderen? Volgens pediater Inge Gies ligt een combinatie van verschillende factoren aan de basis van het verschijnsel. “Enerzijds weten we dat onze omgeving het ons niet zo makkelijk maakt om gezonde voeding te nuttigen, voldoende te bewegen en ook om voldoende te slapen.” Dat zijn dé drie grote omgevingsfactoren die het risico op de ontwikkeling van overgewicht en obesitas kunnen vergroten. Al zijn dat lang niet de enige. “Anderzijds zijn er ook een aantal erfelijke factoren en factoren die tijdens de zwangerschap al optreden.”

Obesitas: het begint al deels in de buik

Het begint dus al deels in de buik. “We weten dat als een mama last heeft van haar gewicht, de vetcellen van de baby op een andere manier geprogrammeerd kunnen worden. Het baby’tje heeft dan meer kans om overgewicht te ontwikkelen en als volwassene obees te blijven.” Het is net die overdraagbaarheid die op termijn een probleem kan worden, waarschuwt Gies. “We zijn bang dat we in een vicieuze cirkel gaan terechtkomen, waarbij steeds meer jonge kinderen geprogrammeerd gaan zijn om last te krijgen van hun gewicht.” En die vicieuze cirkel moeten we koste wat kost vermijden volgens haar. “De makkelijkste optie is zorgen dat je nooit obees wordt.”

Onderzoekers ontdekten dat overgewicht of obesitas het risico op coronaire hartziekten met 28 procent verhoogt in vergelijking met mensen met een gezond lichaamsgewicht, zelfs als ze een gezonde bloeddruk, bloedsuikerspiegel en cholesterol hebben. De bevindingen voegen iets toe aan het groeiende bewijs dat suggereert dat 'dik maar fit' een mythe is en dat mensen moeten streven naar een lichaamsgewicht binnen een gezond bereik.

'Metabolisch gezond zwaarlijvig'?

Het opslaan van te veel vet in het lichaam wordt in verband gebracht met een aantal metabolische veranderingen, waaronder verhoogde bloeddruk, hoge bloedsuikerspiegel en veranderde cholesterolwaarden, die kunnen leiden tot ziekte en een slechte gezondheid. Eerdere onderzoeken hebben echter een groep mensen met overgewicht aan het licht gebracht die niet de nadelige gezondheidseffecten van overgewicht lijken te ondervinden, waardoor ze in de medische literatuur worden geclassificeerd als 'metabolisch gezond zwaarlijvig' en 'dik maar fit' in de media.

Overgewicht gekoppeld is aan een verhoogd risico op hartziekten

Nu heeft een onderzoeksgroep onder leiding van onderzoekers van het Imperial College in Londen en de Universiteit van Cambridge aangetoond dat deze groep mensen met overgewicht, ondanks een ogenschijnlijk gezond gewicht, nog steeds een verhoogd risico loopt in vergelijking met mensen met een gezond gewicht. In de grootste studie in zijn soort tot nu toe gebruikten wetenschappers gegevens van meer dan een half miljoen mensen in 10 Europese landen - afkomstig van het European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC) - om aan te tonen dat overgewicht gekoppeld is aan een verhoogd risico op hartziekten, zelfs wanneer mensen een gezond metabolisch profiel hebben.

Obesitas nog steeds een risicofactor is

"Onze bevindingen suggereren dat als een patiënt overgewicht of obesitas heeft, alles in het werk moet worden gesteld om hem te helpen weer een gezond gewicht te krijgen, ongeacht andere factoren. Zelfs als hun bloeddruk, bloedsuiker en cholesterol binnen het normale bereik lijken te liggen, is overgewicht nog steeds een risicofactor," zei hoofdauteur Dr Camille Lassale, van de Imperial School of Public Health en nu werkzaam aan het University College London.

De rondheidsindex (Body Roundness Index, BRI) is een nieuwe meting die gebaseerd is op de vorm van het lichaam en de gezondheidsrisico’s mogelijk beter weerspiegelt.

Body Roundness Index (BRI) of Body Mass Index (BMI)?

De rondheidsindex is ontworpen om de lichaamsvorm en de vetdistributie preciezer te beoordelen. In tegenstelling tot de BMI houdt de nieuwe index rekening met de lichaamslengte, de middelomtrek en de heupomtrek. Die correleren immers sterker met de metabole gezondheid en het cardiovasculaire risico. Studies hebben aangetoond dat de rondheidsindex bepaalde ziektes zoals type 2-diabetes en hart- en vaataandoeningen beter voorspelt dan de BMI omdat hij een realistischere meting is van het viscerale vet.

De Body Roundness Index (BRI) lijkt veelbelovend

De rondheidsindex lijkt veelbelovend. Verder onderzoek is echter nodig om de waarde en de klinische relevantie ervan te valideren voor we in de medische praktijk de BMI volledig gaan vervangen door de rondheidsindex.

Honderden NHS-patiënten hebben van hun huisarts fruit en groenten voorgeschreven gekregen in een baanbrekend proefproject dat hen helpt gewicht te verliezen en hun bloeddruk te verlagen.

9 op de 10 hun lichamelijke gezondheid hadden verbeterd

Het initiatief werd bij wijze van proef uitgevoerd in de Londense wijken Tower Hamlets en Lambeth, waarbij wekelijks 8 pond aan vouchers voor groenten en fruit werd verstrekt aan patiënten in armoede met chronische ziekten. Uit de gepubliceerde resultaten blijkt dat na acht maanden negen op de tien hun lichamelijke gezondheid hadden verbeterd en dat het aantal huisartsbezoeken onder de groep bijna was gehalveerd, zo staat te lezen in The Times. Acht op de tien aten “vijf fruit en groenten per dag” toen ze de recepten kregen, vergeleken met minder dan drie op de tien aan het begin van het programma, dat werd geleid door de Alexandra Rose Charity.

Fruit en groenten om obesitas aan te pakken en chronische ziekten te voorkomen

Actievoerders roepen de regering nu op om groente- en fruitrecepten voor huishoudens met een laag inkomen in te voeren in de hele NHS, als een manier om obesitas aan te pakken en chronische voedingsgerelateerde ziekten zoals diabetes, kanker en hartaandoeningen te voorkomen. Het initiatief geeft huisartsen de mogelijkheid om fruit en groenten voor te schrijven aan patiënten uit achterstandsmilieus met een slecht voedingspatroon, in samenwerking met sociale voorschrijvers van de NHS in het Bromley by Bow Centre in Tower Hamlets en het AT Beacon project in Lambeth. Ongeveer 194 deelnemers kregen wekelijks een tegoedbon van 8 poond voor henzelf en hun familie, waarmee in totaal 672 mensen werden geholpen. Eenennegentig procent had meerdere gezondheidsproblemen, waaronder obesitas, depressie en hartaandoeningen, terwijl 85 procent werkloos was.

Groenten en fruit op recept hebben aanzienlijke gezondheidsvoordelen

De resultaten toonden aan dat fruit en groenten op recept aanzienlijke voordelen had voor de gezondheid en het welzijn. Het verminderde de druk op de diensten van de NHS en het geld van de bonnen werd ingewisseld op gemeenschapsmarkten, wat de lokale economie ten goede kwam. Deelnemers aten gemiddeld drie extra porties groenten en fruit per dag. Driekwart verloor of behield zijn gewicht en een vergelijkbaar deel zag zijn bloeddruk aanzienlijk dalen. Zes op de tien konden hun medicatie verminderen of stopzetten, wat de NHS geld bespaart. Meer dan de helft zei dat hun geestelijke gezondheid was verbeterd. Jonathan Pauling, chief executive van de Alexandra Rose Charity, drong er bij ministers op aan om het programma landelijk uit te rollen. Hij zei: "Voedsel wordt niet goedkoper, gezond voedsel al helemaal niet. Het is onze missie om het voor iedereen makkelijker te maken om toegang te krijgen tot vers fruit en groenten in hun omgeving. Dit is een eenvoudige interventie die werkt."

Vier keer meer kinderen met obesitas! Het is belangrijk om al van in het prille begin in te zetten op preventie, zeggen experts. "Als maatschappij en vanuit het beleid moeten we daaraan werken. Ook op jonge leeftijd zijn er gevaren aan obesitas", zegt Inge Gies, diensthoofd pediatrie bij de obesitaskliniek van UZ Brussel.

Steeds meer kinderen en jongvolwassenen kunnen aan obesitas lijden

"We zien ook bij volwassenen een toename van obesitas. Als jonge koppels met overgewicht zwanger worden, is de kans groter dat hun kind dat later ook zal hebben. We dreigen daardoor in een vicieuze cirkel te komen waarbij er steeds meer kinderen en jongvolwassenen met obesitas kampen."

Behandelen vanaf de kindertijd: de beste manier om obesitas te voorkomen

Obesitas voorkomen of aanpakken gebeurt best al van in de kindertijd. "Als kinderen overgewicht hebben, is de kans dat ze ermee blijven zitten veel groter. Meer dan 60 procent van hen zal als volwassene obees zijn als er niks aan gedaan wordt. Als je het vroeg kan opsporen, of nog beter, vermijden, dan heb je de grootste kans om die cirkel te doorbreken", zegt professor Gies.