Gevolgen

Heel verschillende zones

Spasticiteit heeft altijd betrekking op een min of meer grote groep spieren en nooit op een afzonderlijke spier. Het lichaamsgebied dat door de spasticiteit is getroffen, hangt af van de plaats van het letsel in het hersen- of ruggenmerggebied.

Getroffen zone bij een beroerte

Een beroerte (cerebrovasculair accident, ‘CVA’) treft doorgaans één hersenhelft. Als het motorische gebied aangetast is, veroorzaakt een CVA een verlamming van de tegenovergestelde kant van het lichaam: de volledige lichaamshelft kan aangetast zijn, het bovenste of het onderste lidmaat. De spasticiteit zal in precies dezelfde zones optreden. Het principe is hetzelfde als bij hersenletsels.

Getroffen zone bij MS

Bij multiple sclerose (MS) kunnen de letsels de hersenen, het ruggenmerg of beide treffen. Doorgaans heeft de patiënt verschillende letsels. Spasticiteit treft vooral de beide onderste ledematen en veroorzaakt problemen om te stappen.

Progressieve instelling van spasticiteit

In alle gevallen duurt het doorgaans enkele weken voordat de spasticiteit zich instelt.

Als de spier korter wordt

Spasticiteit kan snel een spiersamentrekking veroorzaken. De spastische spier wordt voortdurend samengetrokken en wordt niet meer uitgerekt. Mettertijd worden de spiervezels korter en trekt de spier zich samen.

Invloed op de motoriek

Zonder spiersamentrekkingen kan het lidmaat nog altijd in een normale houding worden teruggebracht door eraan te trekken. Maar als die samentrekkingen optreden, kan de korter geworden spier zich niet meer uitstrekken. Dat beperkt de beweging.

Gewrichtsverstijving

Gewrichtsverstijving kan optreden als de spiersamentrekkingen het lidmaat immobiliseren. Het gewricht kan namelijk zonder prikkeling verstijven. Onafhankelijk van de spierproblemen verstijft het spastische lidmaat dan in een abnormale houding.

Een minderheid van patiënten?

Spiersamentrekkingen in combinatie met gewrichtsverstijving komen slechts voor bij een minderheid van ernstig spastische patiënten. Matige spasticiteit komt tot uiting door een verhoogde tonus, neiging tot spiervermoeidheid enz., zonder gewrichtssamentrekking of -verstijving.

Pijn als gevolg van verhoogde spierspanning

Pijn komt vaak voor bij spasticiteit en is dikwijls het gevolg van verhoogde spierspanning. Een voortdurend samengetrokken spier kan namelijk pijn veroorzaken. Die pijn is vergelijkbaar met pijn na een kramp. Gewrichtspijn kan ook optreden als een gewricht onbeweeglijk in een slechte houding blijft staan.

‘Functionele’ pijn

De abnormale houding van het lidmaat door de spasticiteit kan ook indirect aan de basis liggen van de pijn. Zo moet een patiënt bij wie de tenen voortdurend omgekruld zijn (klauwteen) daarop steunen als hij loopt, wat pijn kan veroorzaken.

Voeten, heupen, knieën

Spasticiteit kan ook de onderste ledematen treffen en een abnormale buiging van de knie, heup of voet veroorzaken. Een klompvoet is de meest frequente motorische stoornis van de onderste ledematen in geval van een beroerte (cerebrovasculair accident, CVA). De voet wordt dan naar beneden getrokken en naar binnen geplooid. Hierdoor wordt lopen onmogelijk.

Die symptomen treden op bij ernstige spasticiteit. Bij multiple sclerose is er nooit sprake van een klompvoet. Maar de spasticiteit die gepaard gaat met hyperreflexie, kan er wel toe leiden dat de patiënt minder soepel stapt. De onderste ledematen raken erg vermoeid, wat soms de indruk doet wekken dat de patiënt ‘als een robot’ loopt.

Invloed van de motorische stoornissen in het dagelijkse leven

De motorische stoornissen van de onderste ledematen kunnen een invloed hebben op de gang (traagheid, instabiliteit, robotachtige gang, onvermogen om de voet te plaatsen enz.), maar ook op het vermogen om overeind te blijven of op het comfort (houding in bed, zittende houding enz.).

Wisselende motorische stoornissen

Spasticiteit kan verschillende spieren treffen. Ze verschijnt bij iedereen op een andere manier. Matige symptomen van spasticiteit kunnen met name onhandigheid of een grote neiging tot vermoeidheid zijn.

Bij ernstige spasticiteit zijn de meest frequente motorische stoornissen van de bovenste ledematen:

• elleboogflexie. De elleboog blijft voortdurend gebogen.
• een spastische hand. De vingers zijn dichtgeplooid en sluiten zich in de hand.
• een spastische pols. De pols is naar de binnenkant van de voorarm geplooid.
• de schouder is naar voren getrokken.

Functieverlies

Spasticiteit van de bovenste ledematen heeft duidelijke gevolgen in het dagelijkse leven. Ze kan heel wat activiteiten bemoeilijken en verhinderen, zoals eten, zich wassen, zich aankleden enz.