Begrijpen

De huid en haar functies

Wist u dat de huid het grootste orgaan van het lichaam is? Onze huid heeft verschillende taken:

• De huid beschermt ons lichaam tegen infecties, maar ook tegen ultraviolette straling (uv) van de zon. De huid is een echte barrière tussen de binnenkant van ons organisme en de buitenwereld.
• Via de huid ervaren we pijn-, tast- en temperatuurprikkels, die in de hersenen worden omgezet in gevoel. Dankzij de receptoren in de huid trekken we onze hand snel terug als we hitte voelen en verbranden we ons niet.
• Ten slotte speelt de huid een belangrijke rol bij de regeling van de lichaamstemperatuur.

De verschillende huidlagen

De huid bestaat uit drie lagen, van buiten naar binnen:

1/ De epidermis of opperhuid, die onder andere bestaat uit:

• keratinocyten of huidcellen;
• melanocyten of pigmentcellen die melanine uitscheiden en zo de huid haar kleur geven.

2/ De diepe laag van de huid, de dermis, met daarin onder andere:

• de zweetklieren, die het zweet produceren;
• de bloedvaten en lymfevaten;
• de haarwortels met de talgklieren, die sebum afscheiden, de vette laag die de huid beschermt;
• de zenuwcellen, waardoor we aanraking, pijn en temperatuur kunnen voelen.

3/ De hypodermis of het onderhuidse bindweefsel, dat hoofdzakelijk uit vetcellen bestaat en voornamelijk de structuur van onze huid bepaalt.

Melanocyten

In de onderste laag van de epidermis is één cel op de tien een pigmentcel, ook wel een melanocyt genoemd. Onder invloed van de ultraviolette straling van de zon (of de zonnebank) produceren de melanocyten de stof melanine. Melanine zorgt ervoor dat de huid op haar beurt donkerder van kleur wordt.  

Moedervlekken en andere pigmentvlekjes

De pigmentcellen of melanocyten zijn gelijkmatig verdeeld over de hele huid. Soms vormen veel melanocyten samen een groepje en ontstaat een pigmentvlek, beter bekend als een moedervlek (of naevus).

Naast moedervlekken kan de huid nog andere vlekjes hebben die pigment bevatten, zoals ouderdomsvlekken (keratosis senilis), maar die niet ontstaan zijn uit melanocyten.

Basaalcelcarcinoom

Het basaalcelcarcinoom is de meest voorkomende huidkanker bij blanke mensen en het is ook de meest voorkomende vorm van kanker. Het carcinoom ontstaat meestal op oudere leeftijd, boven de 60 jaar, maar de gemiddelde leeftijd neemt de laatste decennia af.

Deze huidtumor ontstaat meestal in het hoofd-halsgebied, maar ook op de romp. Er bestaan verschillende soorten. De meest voorkomende vorm is het nodulair basaalcelcarcinoom. Het carcinoom ziet eruit als een roze of huidkleurige verheven huidknobbel met een glanzend oppervlak. Op de romp gaat het vaak om een pagetoïde, oppervlakkige tumor die eruitziet als een roze, vlakke vlek die langzaam groeit.

Een belangrijke oorzaak is overmatige blootstelling aan zonlicht, vooral bij personen met een licht huidtype.

Over het algemeen is de prognose van het basocellulair carcinoom goed en zijn er uiterst zelden uitzaaiingen.

Plaveiselcelcarcinoom

Het plaveiselcelcarcinoom of spinocellulair carcinoom is na het basaalcelcarcinoom de op een na meest voorkomende vorm van kanker. Een plaveiselcelcarcinoom ontstaat meestal uit een actinische keratose en in zeldzame gevallen uit een litteken van een brandwonde.

Dit type huidkanker komt hoofdzakelijk voor bij mensen boven de 70 jaar, in het hoofd-halsgebied, maar het kan zich ook voordoen op andere delen van het lichaam die veel aan zon blootgesteld worden, zoals de borst en de armen. Net zoals bij het basaalcelcarcinoom vormen de laesies veroorzaakt door uv-straling een belangrijke risicofactor.

Plaveiselcelcarcinomen lijken op basaalcelcarcinomen, maar het oppervlak is meer verheven en bedekt met een korst. Dit soort gezwel wordt vaak verward met een wrat.

Tot slot is het risico op uitzaaiingen iets hoger – minimaal 5% – dan bij het basaalcelcarcinoom. Metastasen komen echter alleen voor als de tumoren worden gediagnosticeerd in een gevorderd stadium.

Actinische keratosen

Actinische keratosen zijn oppervlakkige roze, schilferende vlekjes die meestal voorkomen op die delen van de huid die worden blootgesteld aan de zon, zoals het gezicht, het hoofd van kale mannen, de handrug, de onderarmen en het decolleté. Ze zijn vaak beter voelbaar dan zichtbaar. Soms jeuken ze, en ze kunnen ook bloeden bij aanraking.

Actinische keratosen komen vooral voor bij mensen boven de 50 jaar, meestal als gevolg van langdurige en frequente blootstelling aan de zon. Hoe lichter de huid, hoe meer kans dat deze huidafwijking ontstaat.

Deze keratosen moeten worden beschouwd als een voorstadium van huidkanker, ook al evolueert slechts een klein deel ervan (ca. 5%) in een invasieve kanker (epidermoïd carcinoom of plaveiselcelcarcinoom) en dat vaak pas na lange tijd (vijf, tien of twintig jaar). Het is de taak van de dermatoloog om ze te behandelen, zodat ze niet ontaarden.

Melanoom in situ

Bij het melanoom in situ (‘op zijn plaats’) zitten de melanoomcellen alleen in de bovenste huidlaag (de opperhuid) en zijn ze niet doorgedrongen tot in de lederhuid (de dermis). Het melanoom bevindt zich met andere woorden in een vroeg stadium.

Lentigo maligna melanoom

Een lentigo maligna komt meestal voor bij oudere mensen, vooral in het gezicht. Het is een bruine of zwarte vlek.

Let op: niet alle bruine vlekken op de wang van een oudere zijn een lentigo maligna. Ouderen hebben vaak bruine of donkerbruine vlekjes op het gezicht of de handen, de zogenaamde levervlekken (lentigo solaris).

Oppervlakkig spreidend melanoom

Dit is de meest voorkomende vorm van melanoom. Het oppervlakkig spreidend melanoom, vaak SSM genoemd (superficial spreading melanoma), verspreidt zich de eerste jaren over het oppervlak van de huid en dringt later ook in de diepere huidlagen door. Daarna neemt het dan binnen enkele maanden snel in grootte toe. Bij vrouwen komt deze vorm van melanoom vooral op de dijen en de kuiten voor, bij mannen vooral op de romp.

Nodulair melanoom

Een nodulair melanoom ziet eruit als een bruinzwarte, rode of blauwachtige knobbel. Deze knobbel is verdacht wanneer hij snel groeit of gemakkelijk bloedt.

Dit type melanoom groeit vanaf het begin in de diepte, en is het moeilijkst te diagnosticeren, waardoor er alleen een gunstige prognose is als het vroeg ontdekt wordt. Gelukkig komt dit type huidkanker zelden voor. Het nodulair melanoom kan bij iedereen voorkomen, ook bij mensen die in principe geen risico lopen om een melanoom te ontwikkelen. Het komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Acrolentigineus melanoom

Dit type melanoom komt weinig voor. Wanneer het voorkomt is dat vooral op de handpalmen, voetzolen en nagels. Op de nagels ziet het eruit als een gepigmenteerde band, omdat het melanoom zich in de nagelmatrix bevindt, de plaats waar de nagel wordt gevormd.

Zeldzame vormen van melanoom

Gewoonlijk komen melanomen voor in de huid, maar in zeldzame gevallen kunnen ze ontstaan in de slijmvliezen (de mond, neus- en keelholte, vagina en anus) of in het oog.

Een andere zeldzame variant is het amelanotische, d.w.z. niet-gepigmenteerde melanoom. Omdat dit type melanoom niet donkerbruin of zwart gekleurd is, is het moeilijker op te sporen dan een klassiek melanoom. Het amelanotische melanoom is rood of roze, soms met een beetje lichtbruin pigment. Alle melanomen kunnen amelanotisch zijn, maar het zijn vooral de nodulaire en acrolentigineuze melanomen die zich het vaakst zo voordoen.

Omdat pigmentcellen overal in de huid voorkomen, kan een melanoom overal op uw lichaam ontstaan. Toch zijn er bepaalde ‘voorkeurslocaties’: bij vrouwen zijn dat de romp en de benen, bij mannen de romp en het hoofd-/halsgebied.

Meestal ontstaan melanomen 'de novo' uit geïsoleerde pigmentcellen, maar ze kunnen ook voortkomen uit een bestaande moedervlek.

Vóór de puberteit komt een melanoom zelden voor. Daarna kunnen melanomen op elke leeftijd ontstaan, maar we zien een piek rond de leeftijd van 50 jaar.