Ingrediënten voor 4 personen

• 2 eieren
• 125 g foie gras van eend
• 25 cl room
• 8 koffielepels bruine suiker
• 4 sneden peperkoek
• Peper

Bereiding

• Klop de eieren stijf en mix de foie gras in een keukenrobot.
• Verwarm de room op een zacht vuurtje (zonder hem aan de kook te brengen) en giet hem op de foie gras.
• Doe er de stijfgeklopte eieren bij en strooi er peper over.
• Laat gedurende 30 minuten koken in bain-marie, op 120°C.
• Laat afkoelen.
• Strooi er de kandijsuiker over en karamelliseer onder de grill.
• Serveer er een snede peperkoek bij die u eerst in de broodrooster hebt gestopt.

Ingrediënten voor 4 personen

• 4 rode ponen
• 4 gamba’s
• 3 eetlepels olijfolie
• 2 eetlepels pastis
• Laurier, tijm, verse basilicum, peper

Bereiding

• Schik de rode ponen en de gamba’s op een ovenschotel.
• Giet er de olijfolie en de pastis over.
• Breng op smaak met laurier, tijm, basilicumblaadjes en peper.
• Doe het deksel op de pan en bak gedurende 15 minuten op 180°C.
• Serveer dit gerecht met kroketten en in de oven gebakken halve tomaten.

Ingrediënten voor 4 personen

• 4 (onbehandelde) grote sinaasappelen
• 4 eetlepels Grand Marnier
• 20 cl room
• 4 eetlepels griessuiker
• 4 eigelen

Bereiding

• Spoel de sinaasappelen, snij het bovendeel eraf en maak ze leeg. Haal goed het vruchtvlees van de schil en zorg ervoor dat u de schil niet beschadigt.
• Giet de Grand Marnier in een recipiënt, doe er de eigelen en de suiker bij en klop stijf, tot u een smeuïge crème krijgt.
• Klop de slagroom stijf en doe hem bij de bereiding “eieren-suiker”.
• Vul de sinaasappelen met de bereiding en stop ze gedurende minstens 8 uur in de diepvries.
• Haal ze 20 minuten voor het serveren uit de diepvries.

Mercedes Vignioble, diëtiste UCL St Luc Brussel, en het hele MediaPedia-team wensen u zeer prettige eindejaarsfeesten!

Mensen met ernstige nierinsufficiëntie moeten aan de dialyse: een kunstnier zuivert en filtert dan hun bloed. Patiënten die kiezen voor hemodialyse - een van de meest frequente vormen via dialyse - , moeten drie tot vier keer per week naar het ziekenhuis om er drie tot vijf uur aan een hemodialysetoestel te liggen.

Eerste dialysetoestellen

In België werden de eerste hemodialysetoestellen eind de jaren ’60 in gebruik genomen. “In de beginperiode had je nog een aparte monitor, een aparte bloedpomp, de kunstnier zelf, een luchtdetector … Mensen moesten per beurt ook wel acht uur aan het toestel liggen”, herinnert Paul Van Malderen zich. Hij werkt sinds 1976 als dialyseverpleegkundige in het Onze-Lieve-Vrouw Ziekenhuis van Aalst.

Vier decennia later staat de hemodialyse zo goed als op punt. Het dialysetoestel is nu één compacte machine. De meeste patiënten met nierinsufficiëntie verdragen de dialyse goed. Er gebeuren veel minder complicaties en de huidige generatie toestellen geeft meer technische mogelijkheden. Een voorbeeld van dat laatste is de mogelijkheid om de samenstelling van het dialysaat individueel bij te sturen.

Hemodialyse in de toekomst

Zal hemodialyse in de toekomst dan nog veel veranderen? Een ding is zeker: het aantal uren aan de dialyse niet verminderen. Drie tot vier uur is het minimum om te doen wat gezonde nieren over 48 uur doen. Kortere dialysetijden leiden tot meer ziektesymptomen en meer sterfte.

Toegangsweg tot bloedbaan

Aan de toegangsweg naar de bloedbaan is er wel nog verbetering mogelijk. Mensen met nierinsufficiëntie hebben vaak minder goede bloedvaten, door hun leeftijd of door een cardiovasculaire aandoening die samenhangt met hun nierinsufficiëntie. Zo kunnen de aanpriktechnieken nog evolueren, onder andere door betere naalden te gebruiken. Ook het kathetermateriaal en de katheterzorg kan nog evolueren zodat er bijvoorbeeld minder vaak infecties optreden.

Hoeveel vocht onttrekken?

Kunstnieren zuiveren niet alleen het bloed. Ze moeten ook de vochtbalans van het lichaam regelen. Maar het is moeilijk te bepalen hoeveel vocht er precies onttrokken moet worden bij elke hemodialyse. Verbeteringen in dat domein zijn dan ook zeker mogelijk.

Zo lang mogelijk uit dialyse blijven

Maar het belangrijkste voor Paul Van Malderen is de preventie. Vandaag zijn veel nierpatiënten nog steeds te weinig geïnformeerd. Ze weten of beseffen niet hoe ze zo lang mogelijk uit de dialyse weg kunnen blijven. Er is nood aan een groter inzicht in de ziekte, een strikte opvolging van de behandeling met medicatie, een aangepaste voeding en voldoende beweging.

Ziek zijn als kind: het is al geen pretje, maar kinderen met chronische nierinsufficiëntie zijn bovendien ook vaak te klein voor hun leeftijd. Dat kan flink wat leed veroorzaken: uitgelachen worden, gebrek aan zelfvertrouwen… Gelukkig kan deze groeiachterstand gestopt worden. Hoe? Door de verschillende ontregelingen te bestrijden die er de oorzaak van kunnen zijn.

Naast de urineproductie zorgen de nieren ook voor de “ontgifting” van het bloed. Bij nierinsufficiëntie vervullen ze die functie niet langer. Door de verhoogde zuurgraad van het bloed (acidose) worden sommige eiwitten sneller afgebroken, nog voor ze de tijd hebben gehad om hun werk te doen. Eén van die eiwitten is somatropine of het “groeihormoon”, dat voor de groei zorgt bij kinderen.

Nierinsufficiëntie veroorzaakt ook hormonale stoornissen, onder meer resistentie tegen de werking van het groeihormoon. Er wordt nog altijd voldoende somatropine geproduceerd, maar de receptoren die erop moeten reageren, zijn niet meer zo gevoelig. Resultaat: ze heeft niet langer het verwachte effect op de groei.

Kinderen met nierinsufficiëntie hebben vaak ook eetlustverlies. Oorzaak: de niet langer door de nieren geëlimineerde toxines die de eetlust remmen, en/of het dieet dat de patiëntjes moeten volgen. Kinderen kunnen zich ook misselijk voelen door de behandeling. Bovendien worden de voedingsstoffen sneller “verbrand” door het organisme, waardoor het lichaam niet langer krijgt wat het nodig heeft om te groeien.

De nieren houden ook het calciumgehalte van ons lichaam op peil. Dat is belangrijk, want calcium is nodig voor de vorming van het skelet. Hoe? Door vitamine D te activeren, wat de opname van calcium uit de voeding bevordert door de darmen. Bij een vitamine D-tekort kan het kind rachitis of Engelse ziekte krijgen, een groeistoornis van het skelet die botmisvormingen veroorzaakt.

Oplossing: de bijwerkingen van nierinsufficiëntie behandelen (correctie van acidose, controle van het ureumgehalte in het bloed, dialyse) en de voeding optimaliseren (voldoende calorieën en eiwitten). Als de groei niet verbetert, komt het kind in aanmerking voor een groeihormoonbehandeling. Doel: de somatropinereceptoren letterlijk verdrinken, om de kans te verhogen dat ze ondanks hun ongevoeligheid toch reageren. Doeltreffende methoden die ervoor zorgen dat de meeste kinderen toch een normale volwassen lengte bereiken.

Dialyse neemt slechts een beperkt deel van de normale nierfunctie over. Dat is genoeg voor de belangrijkste lichaamsfuncties, maar te weinig voor een echt goede gezondheid. Bovendien is dialyse zeer tijdsintensief en kan die daardoor heel belastend zijn voor het sociale leven.

In 2010 konden er in België 403 niertransplantaties plaatsvinden. Maar dat is te weinig om aan de vraag naar donornieren te voldoen. Het gevolg is dat er steeds meer mensen op de wachtlijst voor een niertransplantatie staan: 921 op 31 december 2010 tegenover 840 op 31 december 2007. Sommige patiënten moeten daardoor helaas te lang wachten en komen te overlijden. Beldonor, een initiatief van de Federale overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, probeert daarom zoveel mogelijk mensen te informeren over orgaandonatie.

In België wordt iedereen per definitie beschouwd als orgaandonor. Dit tenzij er bij leven bezwaar wordt aangetekend, of na het overlijden door de familie. Belgen kunnen zich ook actief als donor laten registreren. Dan hoeft de familie zich bij het overlijden niet meer uit te spreken in de plaats van de overledene. Op Beldonor kunt u een formulier downloaden om u te laten registreren als orgaandonor. U kunt het invullen en vervolgens afgeven aan de dienst bevolking van uw gemeente. De gemeente stuurt het formulier dan door naar het Nationaal Register. Vandaag hebben al bijna 300.000 Belgen die stap gezet.

Veel patiënten slapen tijdens de dialyse, of beperken zich tot een babbeltje met de andere patiënten of de verpleegkundigen. “De hemodialyse is nogal een vermoeiend gebeuren”, legt Johan De Troyer van de vzw Nierpatiënten ASZ uit. “Bovendien is de bewegingsvrijheid beperkt tijdens de behandeling”, voegt Lut Buyle van de vzw Nierpatiënten Dendermonde daar aan toe. Welke tips bestaan er om die tijd niettemin zo aangenaam mogelijk door te brengen?

Gino Matthys van de Vriendenkring Nierpatiënten Roeselare kon tijdens zijn dialyseperiode de tijd goed doden met lezen. Kranten zijn populair bij nierpatiënten, boeken uiteraard ook. Sommige ziekenhuizen stellen zelfs een heuse bibliotheek ter beschikking. “Ook heb ik weet van patiënten die hun laptop meebrengen naar de dialyse”, zegt Gino Matthys. Bij een aantal dialysecentra kunnen patiënten zelfs surfen op het internet. Telewerken in het ziekenhuis is dus zeker een mogelijkheid. De meeste ziekenhuizen hebben ook een televisie of een DVD-speler staan, per kamer of per bed.

Iets eten of drinken tijdens de dialyse kan voor verstrooiing zorgen. Maar nadeel is wel dat het een lage bloeddruk kan veroorzaken. De ziekenhuizen beoordelen per patiënt of en hoeveel iemand kan eten of drinken.

In sommige ziekenhuizen, onder andere in het Sint-Augustinusziekenhuis in Wilrijk en in het Algemeen Stedelijk Ziekenhuis in Aalst, is het toegestaan om tijdens de dialyse een pedicure te krijgen. In het UVC Brugmann in Brussel kunnen dialysepatiënten zelfs een massage krijgen. De laatste jaren wordt er in een aantal dialysecentra ook gefietst in de dialysezetels. In het AZ Maria Middelares (AZMM) in Gent bijvoorbeeld rijden nierpatiënten en verpleegkundigen elke zomer hun eigen Ronde van Frankrijk. In het AZMM geven diëtisten trouwens ook educatieve sessies tijdens de dialyse.

Daarnaast organiseren de patiëntenverenigingen zelf heel wat activiteiten: een bezoek van Sinterklaas, geschenkjes met Pasen en Kerstmis, een seizoensgebonden decoratie van de afdeling … Heel wat verenigingen plannen ten slotte jaarlijks een buitenlandse reis, en organiseren eetfestijnen en dergelijke om die reis te bekostigen.

Niet makkelijk om op vakantie te gaan als je drie keer per week gedurende vier uur aan de dialyse moet. Maar evenmin onmogelijk. Wilt u met eigen middelen reizen, dan is een goede organisatie geen overbodige luxe. Voor personen die op groepsvakantie gaan met andere dialysepatiënten, is die taak alvast een stuk minder lastig.

Verenigingen voor patiënten met nierinsufficiëntie hebben de gewoonte om voor hun leden vakanties te organiseren in België of het buitenland. Dit soort formule biedt verschillende voordelen.

• Allereerst brengt u uw vakantie door vlak bij een dialysecentrum.
• Bovendien reizen er vaak artsen en verpleegkundigen mee, waardoor u op elk moment medische bijstand geniet.

Voor u gaat er niets boven avontuur? Prima, maar dan moet u wel vooraf uw dialysesessies goed plannen. In de ziekenhuizen en dialysecentra vindt u een lijst met alle centra overal ter wereld. Er bestaat ook een zoekmotor om het centrum te vinden dat het dichtst bij uw landingsplaats of uw vakantieoord ligt:

www.globaldialysis.com.

Wanneer u uw dialysecentrum gekozen hebt, kan uw nefroloog er alle informatie naartoe sturen over de technische voorwaarden van uw dialysebehandeling.

Het idee om vooraf én een vakantieoord én dialysesessies in een ad-hoccentrum te moeten reserveren schrikt u af? Geen nood: de organisatie Holiday Dialysis International verzorgt voor u dit laatste onderdeel van de voorbereiding, ongeacht het land van bestemming.

U kunt ook kiezen voor een pakket met daarin uw vluchten en uw verblijf, maar ook de dialysesessies en de transfers naar het centrum. Dat is wat touroperator Corendon Dialysis Holiday Turkey aanbiedt in Turkije. U droomt veeleer van een cruise? Dan kunt u aan boord gaan van een schip dat uitgerust is met een dialyse-eenheid, dankzij het agentschap Gérard Pons Voyages.

Ziezo, u hebt nu geen excuses meer om thuis te blijven tijdens de zomervakantie!

Er zijn tussen 500 en 100.000 soorten bacteriën aanwezig in het menselijk lichaam. Ze zijn ongeveer tien keer talrijker dan de menselijke cellen. Het overgrote deel heeft een heilzaam effect op het lichaam en is compleet ongevaarlijk. Slechts 5 tot 10% kan ziekten veroorzaken. De bacterie die verantwoordelijk is voor de epidemie die momenteel woedt in Duitsland, maakt deel uit van de subgroep Escherichia Coli; de meeste bacteriën in deze subgroep zijn risicoloos. De “schuldige” stam bezit echter een gevaarlijke eigenschap: hij geeft toxines af die de typische symptomen veroorzaken van de infectie: buikkrampen, diarree (soms met bloed erbij) en koorts.

Het echte gevaar komt vooral van het risico op niercomplicaties. In ongeveer 10% van de gevallen evolueert een infectie met enterohemorragische E. Coli (EHEC) naar een hemolytisch en uremisch syndroom (HUS). De bacterie doet toxines vrijkomen die de kleine nierbloedvaten aantasten, met microbloedingen tot gevolg. De nierinsufficiëntie die daarvan het gevolg is, is meestal voorbijgaand: de symptomen verdwijnen na enkele dagen, zonder behandeling. Nierinsufficiëntie kan wel chronisch worden en vereist in 10 tot 20% van de gevallen dialyse. Het sterfterisico bij HUS bedraagt 3 tot 5%. Er bestaat vandaag helaas nog altijd geen enkele behandeling die rechtstreeks inwerkt op de toxines.

Het infectierisico ligt niet hoger bij personen die al nierinsufficiëntie hebben. Wel kunnen de gevolgen in geval van besmetting ernstiger zijn, aangezien de nierfunctie sowieso al verminderd is.

Alle rauwe producten kunnen besmet raken: groenten, gehakt, niet-gepasteuriseerde melkproducten enz. Overdracht van mens tot mens is mogelijk, maar zeldzaam. De bacterie ontwikkelt zich vooral in de darmen van runderen. Besmetting gebeurt dan ook meestal via dierlijke meststoffen of vervuild water.

Er bestaan eenvoudige maatregelen om dit type infectie te voorkomen:

• groenten spoelen met zuiver water of schillen,
• vlees voldoende bakken,
• regelmatig uw handen wassen, vooral tijdens het koken.

Tot slot nog dit: tot nog toe er is in België nog geen enkel spoor ontdekt van de virulente stam van deze bacterie. U hoeft dus zeker niet te panikeren en evenmin groenten of vlees te laten.

Het zorgtraject is gebaseerd op een samenwerking tussen patiënt, huisarts en nefroloog. Alle drie verbinden ze zich formeel – via ondertekening van een contract - tot samenwerking in de bestrijding van nierinsufficiëntie. "Om chronische nierinsufficiëntie efficiënt te kunnen behandelen is een regelmatige en individuele opvolging van de patiënt nodig. Het is een doorslaggevende voorwaarde om het optreden van de ernstigste symptomen zo veel mogelijk te vertragen en de patiënten een optimale levenskwaliteit te garanderen", vertelt dr. Claire Janssens, projectcoördinatrice voor het RIZIV.

Niet alle patiënten met nierinsufficiëntie komen in aanmerking voor het zorgtraject. Alleen patiënten met een glomerusfiltratie van minder dan 45ml/min en/of een proteïnurie van meer dan 1gr/dag kunnen tot het traject toetreden. "Bij het lanceren van het zorgtraject schatten we het aantal rechthebbenden op 7.000", aldus nog dr. Janssens. "Vandaag weten we dat in december 2010 al op zijn minst 10.700 mensen voor het zorgtraject gekozen hadden. Dat cijfer ligt waarschijnlijk nog lager dan het reële cijfer, want de gegevens die de ziekenfondsen aan het RIZIV bezorgen, vertonen altijd enige vertraging."

Het project lijkt ook op het terrein vruchten af te werpen. "De huisartsen die betrokken zijn bij het zorgtraject worden gecoacht door de nefrologen en krijgen zo meer oog voor belangrijke details in de behandeling van patiënten met nierinsufficiëntie", zegt Claire Janssens. "Over het algemeen stellen de nefrologen het zorgtraject voor aan patiënten met nierinsufficiëntie. Maar we zien dat almaar meer huisartsen zelf het initiatief nemen." Het zijn allemaal bemoedigende resultaten die volgend jaar grondig bestudeerd zullen worden. "De zorgtrajecten worden in 2012 geëvalueerd. De resultaten moeten ons helpen om de werking van het systeem nog verder te verbeteren."

Voor meer info: www.zorgtraject.be

Met ouder worden krijgen we allemaal last van vaatverkalkingen (calcificaties). Daarbij vormen er zich abnormale afzettingen van calciumzout in onze slagaders, die het bloed van het hart naar de organen voeren. Bij personen met chronische nierinsufficiëntie treedt dit verschijnsel vaker en vooral vroeger op. Deze problemen beginnen bij hen immers al tientallen jaren eerder dan bij de rest van de bevolking, die er gemiddeld pas rond 75 jaar mee geconfronteerd wordt. Deze kalkafzettingen kunnen tot ernstige cardiovasculaire problemen leiden, de belangrijkste doodsoorzaak bij dialysepatiënten. Ze kunnen ook het verloop van nierinsufficiëntie versnellen.

Oorzaken van verkalking bij nierinsufficiëntie

Nierinsufficiënten hebben vaak een te laag calciumgehalte en een te hoog fosforgehalte in het bloed. Dit verstoorde evenwicht zou vroegtijdige slagaderverkalking bevorderen in het midden van de slagaderwand, de zogenaamde media. Om dat te compenseren, scheiden de bijschildklieren, die in de hals liggen, het parathormoon (PTH) af, dat de calciumopname door de botten stimuleert. Ook behandelingen tegen nierinsufficiëntie, zoals dialyse of bepaalde geneesmiddelen, kunnen de calciumspiegels doen stijgen. Gevolg: meer calciumafzettingen in de bloedvaten en dus verkalkingen.

Daarnaast hebben nierinsufficiënten vaak last van een ander soort slagaderverkalking, dit keer in de binnenwand, de zogenaamde intima. Oorzaak: atheroomplaque, vetafzettingen die bevorderd worden door roken, overgewicht, diabetes, te hoge cholesterol en hoge bloeddruk (hypertensie). Deze drie laatste complicaties komen vaak voor bij chronische nierpatiënten.

Verkalking voorkomen bij nierinsufficiëntie

Lijdt u aan nierinsufficiëntie, dan is het belangrijk om vaatverkalking zo snel mogelijk te voorkomen. Die is immers zo goed als onomkeerbaar, zelfs wanneer de nierfunctie zich na een transplantatie herstelt. Om die problemen te vermijden, zal uw arts erop letten dat u geen te grote hoeveelheden kalk binnenkrijgt in het kader van uw behandeling, bijvoorbeeld door een te kalkrijk dialysaat. Om uw fosforspiegel te verlagen, moet u kost wat kost bepaalde voedseladditieven vermijden, stoffen die toegevoegd worden aan de voeding die u koopt in de warenhuizen, die wel fosfaat maar geen eiwitten bevat. Dat is bijvoorbeeld het geval voor frisdranken van het type cola. Vermijd tot slot tabak en overgewicht, en laat regelmatig uw cholesterolgehalte en uw bloeddruk controleren, want dat zijn belangrijke risicofactoren voor slagaderverkalking.

Bij hemodialyse moet er een fistel aangelegd worden (een verbinding tussen een slagader en een ader), meestal in de voorarm. Die verbinding herstelt de bloedtoevoer naar de arm, met voldoende druk om gemakkelijk de dialysenaald te kunnen plaatsen. Bij peritoneale dialyse wordt de katheter ingebracht onder de navel, niet in een bloedvat, maar in de buikholte (de ruimte tussen de laagjes van het buikvlies, die de spijsverteringsorganen bekleden). Pijn en roodheid zijn de eerste symptomen van een infectie die kunnen ontstaan rond een fistel of een katheter. Als die symptomen ook gepaard gaan met koorts, is een medische spoedbehandeling noodzakelijk. Een antibioticakuur krijgt de situatie meestal snel onder controle. Om dit soort infecties te voorkomen, moet de patiënt zich strikt aan de hygiëneregels houden die het medisch team hem aanbevellt.

Dialysepatiënten moeten kaliumarm eten. Opgelet dus voor te veel gedroogde vruchten en groenten. Ze moeten ook zuinig omspringen met chocolade, bananen, kool en spinazie. Overmatig gebruik kan immers hyperkaliëmie veroorzaken (te hoog kaliumgehalte in het bloed), wat in het ergste geval tot een hartstilstand kan leiden. Let daarbij vooral op de volgende symptomen: bradycardie (vertraagde hartslag), hartkloppingen, misselijkheid en braken, en kriebelingen, beven en stijfheid van de ledematen. Deze symptomen komen evenwel alleen maar voor bij ernstige hyperkaliëmie. In dat geval moet de patiënt absoluut zo snel mogelijk naar een dialysecentrum of naar de spoedgevallen. Vergevorderde hyperkaliëmie vereist immers een verblijf op de reanimatieafdeling. Bij matige hyperkaliëmie volstaan een kaliumarm dieet en regelmatige inname van een ionenuitwisselend hars.

Voelt u zich abnormaal kortademig, neem dan contact op met uw nefroloog. Het gaat misschien om een water- en zoutoverbelasting. Deze complicatie treft vaker dialysepatiënten die niet meer urineren. Ze mogen maximaal ½ liter water per dag drinken en moeten een zoutarm dieet volgen. Een water- en zoutoverbelasting kan een acuut longoedeem (waarbij er water binnenkomt in de longblaasjes) of een hartdecompensatie (waarbij het hart niet langer het bloedvolume kan wegpompen dat het bevat) veroorzaken, en een bestaande arteriële hypertensie verergeren.

In de terminale fase van nierinsufficiëntie kunnen de nieren niet langer hun belangrijkste functies vervullen, met name: afvalstoffen (ureum en creatinine) en overtollig water elimineren. In dat geval is een vervangingsbehandeling noodzakelijk, dialyse (hemodialyse of peritoneale dialyse).

Vandaag worden heel wat patiënten met terminale nierinsufficiëntie ouder dan 85 jaar. Hemodialyse vereist dat ze de plaatsing van een fistel medisch kunnen verdragen en drie keer per week een bloedzuivering ondergaan van drie à vier uur, meestal in het ziekenhuis. Peritoneale dialyse daarentegen gebeurt meestal thuis, maar moet wel elke dag toegepast worden en is alleen mogelijk als de patiënt goed omringd wordt en/of zijn behandeling in eigen handen kan nemen. Complicaties bij dialyse komen vandaag nog vrij zelden voor. Toch blijven beide behandelingen zwaar en duur; ze zijn dus niet altijd de beste oplossing…

Hoogbejaarden met terminale nierinsufficiëntie lijden ook vaak aan andere ziekten: de ziekte van Alzheimer in een vergevorderd stadium, terminale kanker… In dat geval wordt dialyse zelden stopgezet als ze al opgestart is. Wanneer terminale nierinsufficiëntie pas laat gediagnosticeerd wordt, terwijl de gezondheidstoestand van de patiënt al sterk achteruitgegaan is, kan een behandeling overwogen worden zonder dialyse. Het is de nefroloog die daarover moet beslissen, in overleg met de patiënt en zijn familie. In dat geval krijgt hij aangepaste palliatieve zorg. Doel: hem een goede levenskwaliteit en comfort waarborgen, onder meer via pijnstillers. Daarnaast moet nauwlettend gevolgd worden hoe de symptomen evolueren, om pijnlijke of hinderlijke complicaties te vermijden, zoals ademhalingsproblemen door vochtophoping in de longen. De patiënt krijgt ook vaak psychologische en/of morele begeleiding.

Toch zijn er nog wetenschappelijke studies nodig om te bepalen bij welke types patiënten dialyse onvoldoende resultaten biedt als het gaat om langer en beter leven.

Neem nu de provincie Luxemburg: de grootste, maar tegelijk ook de dunst bevolkte van ons land. Hoewel de drie regionale dialysecentra ruimschoots volstaan om aan de behoeften te voldoen, moeten sommige patiënten zeer lange afstanden afleggen om zich te kunnen laten behandelen.

“De meest zelfredzame patiënten komen meestal met hun eigen wagen”, aldus Anne Matthieu, verpleegkundige in het dialysecentrum van Les Cliniques du Sud Luxembourg. “Personen met beperkte mobiliteit en mensen zonder auto moeten zich echter maar uit de slag zien te trekken. Vandaar dat we in Les Cliniques du Sud Luxembourg een overeenkomst hebben gesloten met het plaatselijke Rode Kruis om deze patiënten te vervoeren met lichte ziekenwagens.” In plattelandsgebieden organiseren de meeste dialysecentra hun eigen vervoer: lichte ziekenwagens of collectieve taxi’s.

Hoe zit het nu met de transportkosten voor dialysepatiënten? “Als ze het openbaar vervoer nemen, wordt de prijs van hun ticket volledig terugbetaald door de verplichte ziekteverzekering. Komen ze met hun eigen wagen, een taxi of een collectieve taxi, dan krijgen ze € 0,25 per km terugbetaald voor een maximale afstand van 60 km heen en terug”, vervolgt Anne Matthieu.

Ook voor transport met een lichte ziekenwagen vergoedt de verplichte verzekering € 0,25 per km, al is de maximale afstand heen en terug vastgelegd op 120 km. “Het probleem stelt zich vooral bij dialysepatiënten die alleen op een berrie kunnen worden verplaatst. In dat geval moeten ze vervoerd worden per ambulance. En ook al is deze vervoerswijze veel duurder, toch betaalt de verplichte ziekteverzekering slechts € 0,25 terug per km. “Aanvullende verzekeringen dekken vaak een deel van de extra kosten, maar de voorwaarden verschillen enorm per ziekenfonds, en de kosten voor de patiënt blijven zeer hoog”, besluit Anne Matthieu.

Hart- en vaatziekten zijn op wereldvlak de belangrijkste doodsoorzaak. Nu, we weten al lang dat patiënten met nierinsufficiëntie een verhoogd risico lopen op hart- en vaatziekten. “Deze vaststelling geldt niet alleen voor patiënten met vergevorderde nierinsufficiëntie. Personen met matig nierfalen (glomerulaire filtratiesnelheid (GFR) tussen 45 en 49 ml/min.) lopen immers ongeveer 45% meer risico op een cardiovasculaire aandoening. Bij zware nierinsufficiëntie (GFR van minder dan 15 ml/min.)1 is dat zelfs meer dan 340%, aldus Jean-Marie Krzesinski, diensthoofd nefrologie in het UVC van Luik.

Nierinsufficiëntie: systematische screening

Beter de nierwerking opvolgen, zou dus niet alleen een snellere en dus doeltreffender behandeling bevorderen van nierinsufficiëntie, maar ook hart- en vaatziekten beter kunnen opsporen. “Een verslechterde nierfunctie kan wijzen op een verhoogd cardiovasculair risico en omgekeerd”, benadrukt prof. Krzesinski. “Daar wordt echter niet altijd rekening mee gehouden. Een eenvoudige urinetest zou nochtans een teveel aan eiwitten in de urine kunnen opsporen. Een te hoog eiwitgehalte wijst op een risico op verslechtering van de nierfunctie en op cardiovasculaire complicaties.”

Hoe het cardiovasculaire risico te verminderen?

Voor personen met beginnende nierinsufficiëntie is de beste manier om het cardiovasculaire risico te verminderen, een gezonde levensstijl: evenwichtige voeding, regelmatige lichaamsbeweging… Gezond leven kan ook het ziekteverloop afremmen, maar hoe verder gevorderd de ziekte, hoe groter de voedingsbeperkingen. “Voor een transplantatiepatiënt is het probleem minder hinderlijk, aangezien zijn nierfunctie na de transplantatie sterk verbetert. Sommige dialysepatiënten moeten echter uiterst streng diëten, om fosforophoping te beperken. Die kan immers niet alleen botbroosheid veroorzaken, maar ook het risico op cardiovasculaire complicaties verhogen”, vervolgt prof. Krzesinski.

Op 10 maart organiseren de Belgische ziekenhuizen tal van activiteiten om het publiek en de medische wereld bewust te maken van het verband tussen nierfunctie en cardiovasculaire risicofactoren.

Drie keer per week aan de dialyse

Als de nieren niet langer hun functies vervullen, is een substitutiebehandeling - dialyse genoemd - noodzakelijk om het bloed regelmatig te filteren. Hemodialysesessies duren telkens vier uur en gebeuren in de regel drie keer per week: in het ziekenhuis, thuis of in een dialysecentrum. Die frequentie is zo bepaald om een voldoende bloedfiltratie mogelijk te maken, rekening houdend met de kostprijs van dialyse en de zwaarte van de behandeling.

Voordelen van dagelijkse hemodialyse

Diverse wetenschappelijke studies hebben al aangetoond dat dagelijkse dialyse doeltreffender is en zowel de gezondheidstoestand als de levenskwaliteit verbetert. Een nieuwe studie die verschillende hemodialysefrequenties vergeleek, bevestigt die resultaten. In totaal werden 245 patiënten gevolgd gedurende 12 maanden. De ene helft kreeg vijf tot zes hemodialysesessies per week, de andere helft drie dialysesessies per week. Resultaten: de eerste groep vertoonde minder cardiovasculaire risico's en had een betere levenskwaliteit. Bovendien werd een betere controle van hypertensie en hyperfosfatemie (verhoogd fosfaatgehalte in het bloed) vastgesteld in deze groep. Enig nadeel: patiënten die elke dag aan de hemodialyse gingen, liepen meer risico op operaties door problemen met hun vaattoegang (arterioveneuze fistel).

Hemodialyse thuis

Drie hemodialysesessies per week, een frequentie die vooral om praktische redenen de voorkeur geniet, zou voor sommige patiënten dan ook beter vervangen worden door dagelijkse thuishemodialyse. In België heeft al 10% van de patiënten voor die oplossing gekozen.

Late diagnose van nierinsufficiëntie

Tot nog toe kon nierinsufficiëntie pas opgespoord worden wanneer de ziekte al in een vergevorderd stadium zat. Probleem was dat de symptomen (zware vermoeidheid, hypertensie...) zo laat verschijnen en zo vaag zijn, dat patiënten niet konden worden behandeld in het beginstadium van de ziekte, laat staan dat er preventie mogelijk was. Via een bloed- of urineonderzoek kunnen er afwijkingen opgespoord worden die op een verminderde nierfunctie wijzen, al blijft het moeilijk om nierinsufficiëntie te voorspellen.

Belang van een tijdige diagnose

Toch is een tijdige diagnose van nierinsufficiëntie essentieel, want op die manier kunnen de belangrijkste oorzaken van de ziekte - hypertensie en diabetes - zo doeltreffend mogelijk bestreden worden en complicaties (hart- en vaatziekten, bloedarmoede, botbroosheid...) vermeden worden.

Een screeninginstrument voor nierinsufficiëntie

Een recente Amerikaanse studie heeft een nieuw screeninginstrument ontwikkeld voor nierinsufficiëntie. Daarvoor werd er een bloedafname gedaan bij meer dan 2.300 proefpersonen met een normale nierfunctie. Tien jaar later bleek 17% van hen aan nierinsufficiëntie te lijden. De onderzoekers ontdekten daarbij dat het bloed van de meeste van die patiënten van bij het begin een combinatie van drie specifieke moleculen bevatte:

• homocysteïne (een aminozuur),
• aldosteron (een hormoon dat een rol speelt bij de bloeddrukregeling),
• B-type natriuretisch peptide (een hormoon dat wordt afgescheiden door het hart).

De aanwezigheid van die drie moleculen wijst erop dat deze patiënten een groot risico liepen op chronische nierinsufficiëntie. Toch zijn er nog bijkomende onderzoeken nodig om na te gaan of de ziekterisico's kunnen worden verminderd door in te werken op deze moleculen.