Symptomen

Onschuldige vergeetachtigheid

Het beginstadium van de ziekte wordt gekenmerkt door onschuldige vergeetachtigheid in het leven van alledag. We vergeten allemaal wel eens een telefoonnummer waarnaar we vaak bellen of de naam van een bekende persoon. Dergelijke vergeetachtigheid is niet verontrustend, maar vaak te wijten aan een gebrek aan aandacht of concentratie, aan vermoeidheid of overspanning.
Alzheimerpatiënten vergeten echter steeds meer, en het gaat dan vooral om recente feiten.
Zo herinneren ze zich niet meer waar ze hun sleutels of portemonnee hebben opgeborgen en vergeten ze het vuur uit te zetten of een kraan dicht te draaien. In die fase zijn ze zich daar vaak van bewust, maar hanteren ze wel allerlei verdringingsstrategieën.

De vergeetachtigheid wordt geleidelijk erger

Naargelang de ziekte verergert, vergeten ze gebeurtenissen zoals een belangrijke afspraak, een telefoongesprek of een bezoek.
Ze kunnen bijzonder moeilijk nieuwe informatie onthouden - terwijl ze zich vroegere gebeurtenissen wél langer herinneren - en stellen verschillende keren dezelfde vragen, maar vergeten meteen weer het antwoord.

Herinneringen vervagen

Na enkele jaren verergeren de geheugenstoornissen en begint ook het langetermijngeheugen geleidelijk achteruit te gaan.
Geheugenstoornissen alleen volstaan echter niet om te concluderen dat het om dementie van het alzheimertype gaat. De intellectuele capaciteiten moeten ook op andere manieren aangetast zijn.

Stemmingsschommelingen

Net als geheugenstoornissen kunnen gedragsstoornissen en -veranderingen een sluipend begin kennen. Toch kan de omgeving gealarmeerd worden door plotselinge stemmingsschommelingen, abnormale angst die vaak samenhangt met een zeker besef van de stoornis, geleidelijk afnemende interesse, lusteloosheid, onverschilligheid en soms depressiesymptomen.

Een andere persoon

Ook de persoonlijkheid verandert: de patiënt wordt prikkelbaarder, opvliegend, begint zonder duidelijke reden te wenen of te lachen, kan waanideeën krijgen (achtervolgingswaan, overtuiging dat de anderen hem kwaad willen doen of hem bestelen) of wordt agressief (dat gaat van verbale woede-uitbarstingen met geschreeuw en gescheld tot fysieke agressie). Hij kan ook hallucinaties krijgen, d.w.z. dingen zien of horen die er gewoon niet zijn (inbrekers, dieven...).

Slaapstoornissen

Ook slaapstoornissen komen frequent voor bij de ziekte van Alzheimer: het waakslaapritme is verstoord of, in een vergevorderd stadium van de ziekte, zelfs volledig omgedraaid.

Oriëntatiestoornissen

Naast de voor de ziekte van Alzheimer kenmerkende geheugenstoornissen is er ook sprake van een slechte tijdsoriëntatie, waarbij de patiënt dagen en data verwart.
Tijdens het ziekteproces raakt ook de ruimteoriëntatie verstoord. Zo lopen alzheimerpatiënten vaak verloren, eerst langs nieuwe of onbekende wegen, later ook dicht bij huis.

Taalstoornissen

Taalstoornissen verschillen van patiënt tot patiënt en zijn in sommige gevallen de eerste symptomen van de ziekte. In het begin zijn ze miniem: de patiënt zoekt naar zijn woorden, en zijn woordenschat is verarmd. Nadien vergeet hij eenvoudige woorden of gebruikt hij ze in een verkeerde context, maakt hij zijn zinnen niet af of herhaalt hij ze. Zijn begripsvermogen gaat achteruit, waardoor hij niet langer een gesprek kan volgen of voeren.
Schrijfstoornissen treden vaak nog vroeger op dan spraakstoornissen. De patiënt kan wel lezen, maar begrijpt niet alle woorden en onthoudt weinig.

Problemen met complexe handelingen

Apraxie, of het onvermogen om allerlei handelingen goed uit te voeren, treedt meestal pas later op. Het gaat dan vooral om het hanteren van voorwerpen. De patiënt heeft moeite met courante handelingen: hij trekt verschillende gelijkaardige kledingstukken boven elkaar aan, kan zijn jas niet meer dichtknopen, zijn schoenen niet meer strikken... Daarnaast kan hij ook niet langer courante voorwerpen hanteren, zoals een tandenborstel of keukengereedschap. Hij gebruikt voorwerpen verkeerd of weet niet meer waarvoor ze precies dienen (hij neemt bijvoorbeeld een vork om zijn soep te eten).

Andere intellectuele stoornissen

Er treden ook andere stoornissen op, zoals:

• uitvoeringsstoornissen: moeite om complexe taken te plannen en uit te voeren (eten klaarmaken, opruimen, financiën beheren, geneesmiddelen nemen...);
• waarnemingsstoornissen: moeite met het herkennen van voorwerpen (de patiënt weet bijvoorbeeld niet meer waarvoor een sleutel dient), kleuren of gezichten.

• Stel gemeenschappelijke activiteiten voor die de patiënt met de ziekte van Alzheimer plezier en ontspanning verschaffen.
• Moedig hem aan om initiatief te nemen en deel te nemen aan dagelijkse activiteiten (erkenning van de geleverde inspanning).
• Probeer niet om zijn vergissingen kost wat kost recht te zetten.
• Berg sleutels, eten en kleren systematisch op dezelfde plaats op: dat biedt hem houvast.
• Spreek duidelijk en gebruik bij voorkeur korte zinnen.
• Roep niet en wind u niet op als hij zich abnormaal gedraagt.
• Neem een kwetsend woord of verbale agressie niet persoonlijk op.
• Isoleer uzelf niet, maar probeer steun te zoeken in uw omgeving.

Aantasting van de cognitieve functies

Alle lichamelijke en geestelijke functies worden geregeld door de hersenen. De ziekte van Alzheimer tast precies de geestelijke functies aan, ook wel cognitieve functies genoemd: geheugen, oordeelsvermogen, vermogen om complexe handelingen te verrichten, taal... De lichamelijke functies daarentegen - zoals het vermogen om zich te verplaatsen of om armen en benen te bewegen - blijven langer behouden.

De essentiële rol van neurotransmitters

Opdat de miljarden neuronen onderling zouden kunnen communiceren, is de aanwezigheid vereist van chemische stoffen, de zogenaamde neurotransmitters. Tot die neurotransmitters behoren acetylcholine en glutamaat. Ze spelen onder meer een rol bij de geheugenmechanismen.
Alzheimerpatiënten hebben minder acetylcholine en te veel glutamaat in de hersenen, en beide factoren worden als oorzaak beschouwd van cognitieve stoornissen.

De ziekte van Alzheimer: eerste discrete symptomen

De eerste symptomen ontstaan geleidelijk en worden vaak niet opgemerkt. Ze worden dikwijls beschouwd als onderdeel van het normale verouderingsproces. Toch zijn frequente vergeetachtigheid, abnormaal angstig gedrag en waanideeën voldoende redenen om een arts te raadplegen. Temeer omdat de patiënt zich vaak niet bewust is van deze stoornissen en er niet spontaan over klaagt.

Jammer genoeg wordt de diagnose vaak (te) laat gesteld en wordt de ziekte soms zelfs helemaal niet opgespoord. Naar schatting wordt 50% van alle demente patiënten niet als zodanig herkend. De omgeving minimaliseert vaak de symptomen en schrijft ze ten onrechte toe aan de leeftijd. De patiënt zelf is zich vaak niet bewust van zijn problemen of ontkent ze. Toch is men het er vandaag over eens dat, hoe vroeger de ziekte opgespoord wordt, hoe sneller ze kan worden behandeld, zodat de patiënt langer zelfstandig kan blijven functioneren en een aangepaste behandeling kan krijgen.