Hoe hebt u ontdekt dat u melanoom had?

“Het was mijn dermatoloog die me wees op een verdachte vlek. Ik ga jaarlijks op controle omdat ik verschillende risicofactoren heb om een melanoom te krijgen. Mijn moeder heeft een melanoom gehad en zelf heb ik veel moedervlekken. Ik onderzoek mijn huid altijd grondig, maar dit vlekje had ik niet eens opgemerkt. Het bevond zich namelijk op een moeilijk zichtbare plaats, op mijn schouderblad, en zat verborgen onder het bandje van mijn beha. Maar zelfs als ik de vlek gezien had, zou het niet in me zijn opgekomen dat het een melanoom zou kunnen zijn. Het melanoom zag er namelijk niet bruin uit zoals de meeste melanomen; het was niet gepigmenteerd. Het was een zeldzame vorm, vertelde de dermatoloog me.”

Welke impact heeft de diagnose van melanoom op uw leven gehad?

“Omdat mijn moeder een melanoom heeft gehad, wist ik dat de kans bestond dat ik ook een melanoom zou krijgen. Toch was het een klap toen de diagnose gesteld werd. Gelukkig ging het om een klein melanoom en waren er geen uitzaaiingen. Ook al ben ik genezen verklaard, toch heeft het melanoom zijn sporen nagelaten: zo heb ik een litteken van maar liefst acht centimeter en moet ik regelmatig op controle. Maar ik besef dat ik niet mag klagen: de tumor had veel groter kunnen zijn als ik er niet zo vroeg bij was geweest. Daarom is het zo belangrijk om regelmatig op controle te gaan wanneer je, net als ik, risico loopt. Ook al onderzoek je je huid regelmatig, dan nog kunnen er potentieel gevaarlijke vlekjes aan je aandacht ontsnappen. De dermatoloog heeft ervaring met het opsporen van melanomen, waaronder de zeldzame vormen.”

Waarom werden er in België vorig jaar minder diagnoses van melanoom gesteld?

“Als gevolg van de pandemie is het aantal diagnoses van huidkanker aanzienlijk gedaald (overigens was dat ook zo voor alle andere vormen van kanker), zoals de Stichting Kankerregister⁽²⁾ al kon vaststellen na de eerste coronagolf. Er gebeurden gewoon te weinig controles. In vergelijking met een normaal jaar vielen flink wat consultaties bij de dermatoloog weg: een derde van de afspraken ging niet door en een vijfde van de melanomen werd niet gediagnosticeerd. Heel wat patiënten stelden hun jaarlijkse controle uit of lieten een verdacht of gewijzigd pigmentvlekje niet nakijken door hun arts. Maar net als bij andere kankers geldt dat een vroegtijdige diagnose van een kwaadaardig melanoom de kans op genezing flink verhoogt.”

Elk jaar in mei lanceert Euromelanoma een campagne waarbij iedereen de gelegenheid krijgt om een gratis huidonderzoek te laten doen. Werd die campagne aangepast vanwege de pandemie?

“Zowel vorig jaar als in 2021 konden we de campagne niet op de gebruikelijke manier organiseren. Dit jaar hebben we het grote publiek gevraagd om op Instagram/Facebook videofilmpjes⁽³⁾ te posten. Iedereen kan daarin uitleggen hoe hij/zij zich beschermt tegen de zon en op welke manier hij/zij op de hoogte is van de gevaren van uv-straling. De slogan voor 2021 is: ‘Uw verleden bepaalt uw toekomst’, en de aandacht gaat daarbij uit naar alle risicofactoren (blootstelling aan de zon op vakantie, maar ook tijdens het tuinieren, het sporten of andere buitenactiviteiten). Zonnebrand die men oploopt in de kinderjaren verhoogt het risico op huidkanker. De huid heeft namelijk een ‘geheugen’, wat betekent dat de schadelijke effecten van uv-stralen cumulatief zijn. Op een bepaald moment wordt de schade in het huid-DNA niet meer hersteld en dan ontstaat huidkanker, onder de vorm van een melanoom dat soms zeer agressief is en kan uitzaaien, maar ook een basocellulair of spinocellulair carcinoom dat ontsierende littekens geeft.”

Welke personen lopen een groter risico op een melanoom?

“Mensen met een blanke huid en blond of rood haar, al neemt het risico ook toe bij personen met een getinte huid. Sommige personen met donker haar en een lichte huid zijn eveneens gevoelig voor de zon, evenals wie in zijn kinderjaren fel verbrand raakte door de zon. Uiteraard speelt erfelijkheid ook een rol, vooral bij eerstegraadsverwantschap. Andere risicofactoren zijn het hebben van meer dan vijftig pigmentvlekjes, frequente zonnebanksessies, en verder ook de behandeling met immunosuppressiva.”

Op welke manier kan men zich beschermen tegen een melanoom?

“Een eerste richtlijn is in de schaduw blijven. En als dat niet mogelijk is, om de twee uur en na elke zwempartij een flinke laag (galenische) zonnecrème aanbrengen, bij voorkeur met SPF50+. Voor de meer getinte huid volstaat SPF30+. Verder bestaat er specifieke zonnebescherming voor kinderen. Vermijd werk, vrijetijds- of sportactiviteiten buiten tussen 12 en 16 u. Draag liefst kleren met lange mouwen, een zonnebril en een hoed met brede rand, om de gevoelige oren te beschermen.”

Melanoom: wanneer is een consult bij de dermatoloog noodzakelijk?

“Elk jaar voor een screening, maar daarnaast ook als je een verdacht pigmentvlekje opmerkt. Volg daarbij de ABCDE-regel (asymmetrie, boord, colour of kleur, diameter, evolutie). Doe eens per maand een zelfonderzoek met een spiegel. Vergeet daarbij je voetzolen niet! Neem een kijkje op de website www.euromelanoma.org voor alle praktische informatie.”

Barbara Simon, gezondheidsjournalist

Wat zijn de meest voorkomende mutaties bij melanoom?

“Een melanoom is een kwaadaardige tumor die ontstaat vanuit pigmentcellen van de huid. Door foutjes in het genetisch materiaal, mutaties genaamd, kunnen deze pigmentcellen kwaadaardig worden. De drie meest voorkomende mutaties bij melanoom doen zich onder andere voor in de BRAF-, NRAS- en c-KIT-genen. Als er mutaties of afwijkingen in deze bepaalde genen ontstaan, loopt het mis met het doorgeven van bepaalde signalen in de cel, waardoor de cel ongecontroleerd begint te groeien. Het is net zoals een schakelaar die, wanneer de cel normaal werk, aan en uit kan geschakeld worden, maar door deze mutatie blijft de schakelaar continu op aan staan.”

Hoe kom je te weten of jouw melanoom een mutatie heeft?

“Wanneer er vermoeden is van een melanoom, zal uw arts de huidvlek wegsnijden. Eens een melanoom is bevestigd zal een stukje van de tumor opgestuurd worden naar het labo, waar de pathologen dan enkele tests zullen doen om te kijken of er mutaties aanwezig zijn. Zo’n onderzoek naar mutaties kan enkele dagen tot weken duren. Het is vervelend voor de patiënt dat ze door deze testen soms moeten wachten op het resultaat, maar alleen zo kan een juiste behandelingskeuze gemaakt worden.”

Wat zijn de bestaande behandelingsopties voor melanoompatiënten?

“Een melanoom wordt indien mogelijk in de eerste plaats chirurgisch verwijderd, maar vanaf een bepaalde uitgebreidheid van het melanoom wordt ook bijkomend medicatie toegediend. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer je bij de diagnose van het melanoom ziet dat er al een kankercellen aanwezig zijn in nabij gelegen klieren. In dat geval wordt de chirurgische ingreep aangevuld met een extra behandeling, omdat anders het risico op herval te groot is. Men kan kiezen voor immuuntherapie bij patiënten zonder specifieke mutatie, bij patiënten met BRAF mutatie is een tweede mogelijke behandelingsmethode, namelijk doelgerichte therapie. Daarnaast is een bijkomende chirurgische ingreep of radiotherapie een mogelijkheid.”

Wat betekent dit voor de patiënt?

“Tien jaar geleden zag de prognose voor melanoompatiënten er veel minder gunstig uit. De afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar deze mutaties en gezocht naar potentiële aanknopingspunten voor bijkomende behandelingen voor deze patiënten. Vandaag de dag zien we dat vertaald in het gebruik van doelgerichte- en immuuntherapieën. De behandelopties worden meestal besproken met de patiënt, al is soms de ene behandeling meer aangewezen dan de andere, vaak omwille van het comfort voor de patiënt. Dat alles maakt dat patiënten met een melanoom het nu veel beter doen dan ooit.”