"Binnen enkele jaren komt er een enorme stijging van het aantal gevallen op ons af", waarschuwt Lieve Brochez, professor dermatologie (UZ Gent) en voorzitter van EuroSkin, de Europese Vereniging rond Huidkankerpreventie. "De behandelingen zijn er de afgelopen jaren op vooruitgegaan, waardoor de genezingskans is gestegen, maar ons gezondheidssysteem is niet voorbereid op een golf aan kankerpatiënten."

Het risico op huidkanker stijgt met de leeftijd

Volgens Brochez zijn de belangrijkste oorzaken van deze stijging de vergrijzing van onze bevolking en ons gedrag tegenover ultraviolette straling (UV). "Het risico op huidkanker stijgt met de leeftijd. Naarmate de bevolking vergrijst zal huidkanker meer voorkomen. Het lichaam herstelt UV-schade minder snel als je ouder wordt en de bewaking door ons immuunsysteem vermindert."

Huidkanker en UV-straling

"UV-schade stapelt zich ook op met de jaren, zeker de kindertijd is een belangrijke periode. Vooral generaties geboren voor 1980 zijn als kind niet goed beschermd, omdat de relatie tussen UV-straling en huidkanker toen nog niet gekend was.”

Zonnebrand: een overdosis UV

Maar er is wel degelijk een verband tussen zonnebrand ("overdosis aan UV", aldus Brochez) en huidkanker. "UV-straling wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie gerangschikt als kankerverwekkend op hetzelfde niveau als tabak en alcohol. We stellen ons te vaak bloot aan de volle zon", zegt Brochez.

Farmabedrijf Moderna hoopt in 2025 een huidkankervaccin in de markt te zetten. “De resultaten zijn echt veelbelovend”, zegt Evelien Smits, professor kankerimmuuntherapie aan de Universiteit van Antwerpen op Radio 1. Bijzonder is ook dat andere vormen van kanker met een dergelijk gepersonaliseerd mRNA-vaccin bestreden kunnen worden.

Kanker: immuuntherapie en gepersonaliseerde kankervaccin

De nieuwe onderzoeksresultaten van het bedrijf scheppen alvast verwachtingen. In totaal namen er 157 patiënten met huidkanker aan deel, bij wie de kankercellen zich al verspreid hadden. Na verwijdering van hun tumor, kreeg een deel van hen het vaccin toegediend. “De onderzoekers gaven een groep patiënten de combinatie van de standaardbehandeling van immuuntherapie, met het gepersonaliseerde kankervaccin. Dat vergeleken ze met een groep die enkel het immuuntherapiemedicijn heeft gekregen”, legt professor kankerimmuuntherapie Evelien Smits uit in 'Nieuwe feiten'.

Gepersonaliseerde kankervaccin: veelbelovende resultaten

De patiënten werden 3 jaar lang opgevolgd. “De resultaten zijn veelbelovend”, zegt Smits. “De mensen die de combinatie kregen, hadden de helft minder risico om te hervallen of te sterven. ” Het risico op een fatale afloop en terugkeer na verwijdering, daalde om precies te zijn met 49 procent. Het risico op verspreiding met maar liefst 62 procent. “Nu zijn ze een grote studie gestart waar ze 1.000 patiënten behandelen.” Aan die nieuwe onderzoeksfase nemen in totaal 14 landen deel, waaronder ook België.

De mRNA-technologie... Een baanbrekend stukje technologie, dat volgens Klinisch biologe Isabel Reloux-Roels (UZ Gent) bij eventuele toekomstige pandemieën opnieuw kan ingezet worden: “Nu heeft het een jaar geduurd om een vaccin te ontwikkelen, maar met de ervaring die we nu hebben is het doel om bij een nieuwe pandemie een vaccin te maken in 100 dagen tijd”, zo zegt ze op VRT NWS. “Maar ook als we gespaard blijven van een nieuwe pandemie kan de mRNA-technologie ons een scala aan nieuwe vaccins opleveren. In eerste instantie bij infectieziekten zoals de griep, of het cytomegalovirus (dat schadelijk kan zijn voor zwangere vrouwen).”

Vaccins tegen huid-, prostaat-, darm-, alvleesklierkanker, etc.

Een tweede grote toepassing waar men op hoopt, is bij de bestrijding van kanker. “Men denkt dat er tegen 2030 al werkzame kankervaccins op de markt kunnen zijn”, vertelt Leroux-Roels. “Het vaccin tegen huidkanker is op dit moment al het beste ontwikkeld, maar er zitten ook andere vaccins in de pijplijn: onder andere voor prostaat-, darm- en pancreaskanker.”

Een gepersonaliseerd kankervaccin

Maar anders dan tijdens de coronapandemie, zal er niet één vaccin zijn voor de volledige bevolking. “Elke kanker heeft namelijk een uniek profiel, een eigen handtekening zeg maar. Na analyse van de kankercellen in je lichaam krijg je ook een gepersonaliseerd vaccin, dat dan in combinatie met andere therapieën een heel gerichte aanval kan uitlokken van het immuunsysteem.”

Kankervaccin: minder bijwerkingen dan chemotherapie

Nog meer goed nieuws: het vaccin zou minder bijwerkingen geven dan pakweg chemotherapie, én blijft ook lang werkzaam volgens Leroux-Roels: “Het immuunsysteem heeft namelijk een geheugen, dus als de kanker terugkeert kan het terug in actie schieten.”

Het team van prof. Bart Neyns, diensthoofd Medische Oncologie, UZ Brussel, testte een nieuwe experimentele behandeling waarbij lichaamseigen cellen die het immuunsysteem helpen om kankercellen aan te vallen en onschadelijk te maken (dendritische cellen) samen met een bijkomend synthetisch immuun bevorderend middel (AS01B) worden geïnjecteerd in de tumor.

Melanoom: de afweerreactie te versterken

Het doel is op die manier de afweerreactie te versterken. Het klinisch onderzoek richtte zich op melanoompatiënten met uitzaaiingen in de huid en lymfeklieren die makkelijk konden ingespoten worden. De behandeling is veilig bevonden en biedt uitstekende resultaten. Bij twee van de acht patiënten verdwenen alle uitzaaiingen. De resultaten werden vorige week voorgesteld tijdens de 37th Annual Meeting of the Society of Immunotherapy of Cancer (SITC) in Boston door dr. Jens Tijtgat. Gezien deze eerste, beloftevolle resultaten wordt de klinische studie in 2023 hervat.

Een enorme stap voorwaarts in de behandeling van gevorderd melanoom

Prof. Bart Neyns, diensthoofd Medische Oncologie: “In het voorbije decennium werd een enorme stap voorwaarts gezet in de behandeling van gevorderd melanoom. Vandaag zijn we in staat ongeveer 25% van deze patiënten te genezen. Helaas blijft de ziekte een fatale afloop kennen voor de meerderheid van onze patiënten. We weten dat deze tumorcellen niet steeds even goed zichtbaar zijn voor ons immuunsysteem, wat een voorwaarde is voor de optimale werking van de huidige immuuntherapie. Wetenschappelijk preklinisch onderzoek toonde al aan dat zogenaamde myeloïde dendritische cellen (lichaamseigen cellen die kankercellen aanvallen en onschadelijk maken) een essentiële rol spelen in het herkennen van kankercellen en het coördineren van een doeltreffende immuunrespons tegen de ziekte. Net omdat sommige tumoren deze cellen uitsluiten, bedachten we deze studie waarbij uit het bloed geïsoleerde myeloïde dendritische cellen in de uitzaaiing worden geïnjecteerd en dit samen met een stofje (adjuvant) dat deze cellen activeert. Zo hoopten we het immuunsysteem de nodige ‘kickstart’ te geven om nadien verder geholpen door ’standaard’ immuuntherapie (die reeds deel uitmaken van onze standaardbehandeling maar bij deze patiënten niet voldoende bleken) over te gaan tot het opruimen van de kankercellen.”

Veertig procent van de kankerpatiënten in België ondervond al discriminatie of afwijzing omwille van zijn of haar ziekte. Dat blijkt woensdag uit een bevraging die het digitaal platform "My Health, My Life" liet uitvoeren bij 500 kankerpatiënten.

Pandemie: een invloed had op hun kwaliteit van leven

Stichting Kankerregister heeft het aantal gediagnosticeerde patiënten tijdens de eerste twee jaar van de gezondheidscrisis gevolgd. Zij schat dat er 2.700 niet-gediagnosticeerde gevallen van kanker zijn. "Het aantal nieuwe kankerdiagnoses blijft elk jaar toenemen," aldus Kevin Punie, Medisch Oncoloog UZ Leuven. Bovendien waren bijna 9 van de 10 ondervraagde patiënten (89,4%) van mening dat de pandemie een invloed had op hun kwaliteit van leven. De gevolgen zijn meervoudig: emotioneel leed (38,8%), depressie (37,2%), fysieke pijn door gebrek aan behandeling (31,8%), ernstigere symptomen door gebrek aan zorg (31,2%) en eenzaamheid (28,4%). Bovendien constateerde 66,2% van de respondenten een daling van de kwaliteit van de verleende zorg.

Kankerpatiënten: een meer holistische benadering

"Er is duidelijk behoefte aan een meer holistische benadering van de problemen van kankerpatiënten", zegt Stefan Gijssels, voorzitter van het Patient Expert Center. "Voor de meeste kankerpatiënten zijn er financiële gevolgen, maar ook afwijzing en zelfs discriminatie, isolement en onbegrip, en moeilijkheden om over seksuele problemen te praten. In 60% van de gevallen is er niet eens een interdisciplinaire aanpak van het ziekenhuis. Gespecialiseerde patiëntenverenigingen zouden in dit opzicht een belangrijke aanvullende rol kunnen spelen."

Uitzaaiingen in de lymfeklieren

Wanneer de tumor een zekere omvang heeft en het melanoom wordt verwijderd, wordt ook de dichtstbijzijnde lymfeklier, de schildwachtklier, weggenomen. Vervolgens gaat men met een microscoop analyseren en bepalen of de kankercellen zich naar die lymfeklier hebben verspreid. Is dat het geval? Dan is er een niet te verwaarlozen risico dat de kankercellen zich ook elders in het lichaam hebben verspreid. Om het risico op recidief of op uitzaaiingen te verkleinen, wordt een adjuvante behandeling met nivolumab van één jaar voorgeschreven.

Uitzaaiingen over het hele lichaam

Huidkankerpatiënten met uitzaaiingen in longen, lever, darmen, bijnieren of hersenen kunnen eveneens een adjuvante behandeling krijgen, op voorwaarde dat de chirurg alle uitzaaiingen die op de scans te zien zijn, volledig kan weghalen. “Als de medische beeldvorming na de verwijdering van de lokale lymfeklieren en de uitzaaiingen geen tumor meer weergeeft, kan de patiënt gedurende één jaar nivolumab nemen. We weten immers dat de ziekte zich op microscopische schaal verscholen houdt in het lichaam. Het risico bestaat dat ze opnieuw opduikt in de weken, maanden of jaren die volgen. De behandeling met nivolumab verkleint dat risico”, zegt professor Bart Neyns, diensthoofd Oncologie aan het UZ Brussel.

Tussen uitzaaiingen in de lymfeklieren en uitzaaiingen over het hele lichaam zijn er nog heel wat mogelijkheden. Zo kunnen uitzaaiingen ook aanwezig zijn op minder dan 2 cm van de initiële tumor (satellietmetastase) of tussen de initiële tumor en de schildwachtklier (in-transitmetastase). “Indien de chirurg alle uitzaaiingen weghaalt en er bij het controleonderzoek niets meer blijkt te zijn, kan de patiënt preventief gezien ook één jaar nivolumab nemen, om een eventueel recidief te vermijden”, zo voegt de professor eraan toe.

Adjuvante behandeling: het resultaat

Sinds eind 2018 is nivolumab toegestaan als adjuvante behandeling voor patiënten met een melanoom. Grootschalig onderzoek toont aan dat die behandeling een betere bescherming biedt tegen een recidief dan een adjuvante behandeling met ipilumumab. Bovendien is het risico op gevaarlijke bijwerkingen kleiner met nivolumab. “In dat onderzoek wordt de behandeling gedurende één jaar toegediend, op voorwaarde dat de patiënt de behandeling goed verdraagt en dat de ziekte in die periode niet meer opduikt”, verduidelijkt professor Neyns. Over het algemeen wordt met nivolumab van start gegaan binnen de twaalf weken na de chirurgische ingreep.

“Hoe vroeger het stadium, hoe kleiner het risico op recidief. Een adjuvante behandeling met nivolumab van één jaar zorgt ervoor dat het risico op recidief naar verhouding met bijna de helft afneemt.”

Aandachtig blijven voor bijwerkingen

De bijwerkingen van nivolumab zijn onvoorspelbaar en niet beperkt in de tijd. Daardoor worden ze mogelijk niet gedetecteerd en kunnen ze onbehandeld blijven. “Toch is de behandeling met nivolumab, in combinatie met een tijdige opsporing en de juiste behandeling door een gespecialiseerde arts, een veilige behandeling”, verzekert professor Neyns. “Op mijn initiatief heeft de producent in België een observationeel onderzoek opgestart waaraan alle patiënten kunnen deelnemen die nivolumab hebben gekregen. Het is belangrijk dat we onze kennis over de behandeling uitbreiden op basis van de ervaringen en resultaten.”