Behandelingen

Soms is de inname van hormonen langs orale weg niet wenselijk, of wordt ze geweigerd door de patiënte. In dat geval, en bij het bestaan van seksuele klachten, helpt het gebruik van een vaginale crème met een zwak oestrogeen op lange termijn de elasticiteit en de vochtigheidsgraad van de vagina verbeteren. Deze behandeling heeft alleen een lokale werking. Ze wordt liever voorgeschreven aan oudere, seksueel actieve vrouwen in plaats van HST, die wordt afgeraden boven de leeftijd van 60 jaar.

Bloedverlies

De meest voorkomende bijwerking van hormonale substitutietherapie is vaginaal bloedverlies. In de meeste gevallen gaat het om minimale, maar onregelmatige bloedingen (soms spreekt men van spotting of van metrorragie bij een sterkere bloeding). Deze bijwerking is de meest voorkomende oorzaak van het stopzetten van de behandeling. In de meeste gevallen zijn deze bloedingen volledig goedaardig en toe te schrijven aan een eenvoudige hormonale disfunctie. Maar ze kunnen ook een teken zijn van iets ernstigs: bijvoorbeeld kanker van de baarmoeder. Om die reden moet elk postmenopauzaal bloedverlies verder onderzocht worden. Als de bloeding goedaardig is, wordt het probleem vaak opgelost door een verandering van HST.

Leidt HST tot gewichtstoename?

Gewichtstoename hangt eerder samen met de leeftijd dan met de inname van hormonen. Zeker is dat een daling van de oestrogeenspiegel tijdens de menopauze leidt tot een herverdeling van het lichaamsvet en tot een stijging van het cholesterolgehalte. De inname van HST gaat deze twee verschijnselen tegen. Soms gebeurt het dat het progestageen leidt tot vochtretentie, of een opgeblazen onderbuik. In dit geval kan een andere combinatie worden geprobeerd...

Wat is hormonale substitutietherapie?

Met een HST of hormonale substitutietherapie kan het hormonenverlies dat optreedt tijdens de menopauze worden gecompenseerd. Omdat het oestrogeentekort verantwoordelijk is voor de meeste ongemakken, zal het belangrijkste substitutiehormoon oestrogeen zijn. Dit hormoon stimuleert de groei van het baarmoederslijmvlies (het endometrium). Wanneer alleen dit hormoon wordt toegediend, kan dat gevaarlijk zijn. De ongecontroleerde groei van het endometrium kan leiden tot de ontwikkeling van een poliep of zelfs tot endometriumkanker. Dit effect van oestrogeen wordt gelukkig afgeremd door progesteron. Bij een vrouw die nog een baarmoeder heeft (zonder hysterectomie), bestaat HST dus altijd uit een combinatie van oestrogeen en progesteron.

Verschillende HST-combinaties

Een HST kan bestaan uit een vaste combinatie van oestrogenen en progestagenen (elke dag dezelfde dosering), of een variabele combinatie, waarbij de natuurlijke cyclus wordt nagebootst (overwegend oestrogeen tijdens de 1e helft van de cyclus, progestageen tijdens de 2e helft). De vaste en continu gegeven combinaties geven amenorroe (afwezigheid van menstruatie), terwijl de discontinue (cyclische) of sequentiële inname (verschillende hormoondoseringen in de loop van de cyclus) leidt tot een onttrekkingsbloeding (het equivalent van de menstruatie).

Verschillende toedieningsvormen van HST

Oestrogenen kunnen oraal worden ingenomen, via transcutane weg (gel, pleister), als een nasale spray of in de vorm van een implantaat. Progestagenen zijn verkrijgbaar voor orale toediening, als inspuitbare vorm voor intramusculaire toediening of voor toediening via endo-uteriene weg ('hormoonspiraaltje').

Hormonale substitutietherapie wordt voorgesteld aan vrouwen die de menopauze naderen. De laatste consensus beveelt aan om deze behandeling te beperken tot een duur van 5 tot 10 jaar na het begin van de menopauze.

De vrouwen die het meeste baat hebben bij deze behandeling zijn:

• vrouwen met een risico op osteoporose,
• vrouwen die veel opvliegers hebben,
• vrouwen met een vroege menopauze (voor de leeftijd van 40 jaar), of deze nu natuurlijk is, of volgt na een medische of heelkundige behandeling.

Contra-indicaties voor HST zijn persoonlijke antecedenten van borstkanker of gynaecologische kanker, veneuze trombose met of zonder longembolie (verstopping van een van de longslagaders door een bloedklonter), ernstige hypercholesterolemie (abnormale verhoging van het cholesterolgehalte in het bloed), leverziekte of hartproblemen (angina pectoris).

Onmiddellijk effect op opvliegers

Het effect van HST op opvliegers treedt snel op: al na enkele dagen is er een vermindering van minstens 90%. Wanneer de behandeling echter wordt onderbroken, verschijnen ze na 5 tot 7 dagen opnieuw.

Effect op osteoporose

De effecten op de botdichtheid strekken zich uiteraard uit over een langere periode en beschermen gedurende meerdere jaren: ze vertragen of verhinderen de afname van de botdichtheid en osteoporose. De inname van hormonen volstaat echter niet: ook een calciumsupplement via de inname van melkproducten of in tabletten, en vitamine D zijn onmisbaar.

Cardiovasculaire effecten

Bij vrouwen die onmiddellijk na de menopauze met HST beginnen, en dit gedurende een tiental jaren volhouden, vermindert het cardiovasculaire risico (infarct, CVA). Studies hebben echter een tegenovergesteld effect aangetoond wanneer pas na de leeftijd van 70 jaar met HST begonnen wordt.

Effect op het humeur en de psyche

Talrijke studies tonen een verbetering van de levenskwaliteit aan bij vrouwen die HST nemen. De neiging tot depressie, de seksuele functie, de slaapkwaliteit, de cognitieve functies (geheugen, levendigheid) verbeteren significant.

Effect op genitale atrofie

De inname van HST zorgt voor een sterke vertraging van de genitale atrofie, net als lokale toepassing van een oestrogenencrème en regelmatige seksuele betrekkingen.

Producten op basis van geconcentreerde derivaten van soja-extracten hebben bepaalde oestrogeenachtige eigenschappen. Ze verminderen het optreden van opvliegers met ongeveer 50%. Ze zijn dus minder doeltreffend dan HST. Geen enkele studie heeft het nut voor de bestrijding van andere symptomen van de menopauze aangetoond, evenmin voor de preventie van osteoporose. Bovendien is de veiligheid van deze preparaten voor de gezondheid op lange termijn niet bestudeerd.

Lichte en moeilijk aan te tonen risico's

Over de risico's van HST zijn vele studies gepubliceerd. De gegevens spreken elkaar tegen en zijn afhankelijk van de gebruikte hormoonconcentraties, de leeftijd bij het begin van de toediening, het profiel van de bestudeerde vrouwen... Dat het zo moeilijk is om een consensus te bereiken, komt ook omdat de risico's van HST laag zijn, en omdat het moeilijk is om verschillen aan te tonen in vergelijking met vrouwen die geen HST krijgen.

De belangrijkste risico's bestaan uit een zeer lichte verhoging van het risico van:

• veneuze trombose. Deze verhoging zien we vooral tijdens het eerste jaar van de toediening van orale preparaten.
• borstkanker. Er moet opgemerkt worden dat in het bijzonder een sedentaire levensstijl, roken, obesitas en kinderloosheid dit risico meer verhogen dan HST. Daarbij is het risico op dikkedarmkanker lager bij vrouwen die HST gebruiken.
• cerebrovasculair accident (CVA). Zoals vermeld is een verhoging van het cardiovasculaire risico slechts aangetoond wanneer pas na de leeftijd van 70 jaar met HST begonnen wordt.

Verhoogt de behandeling het sterfterisico?

Uit een analyse van het aantal sterfgevallen in een populatie met en zonder HST, blijkt dat er minder sterfgevallen zijn in de HST-groep. Dit is geruststellend en wijst erop dat de verhoogde mortaliteit door borstkanker, trombose en CVA wordt gecompenseerd door een verminderde sterfte door cardiovasculaire oorzaken en colonkanker. Er zijn echter weinig studies over dit onderwerp en de bestudeerde vrouwen zijn misschien niet altijd representatief voor alle vrouwen. Er is nog onderzoek nodig, maar de voorlopige gegevens zijn eerder geruststellend.

SERM (selective estrogen receptor modulators) zijn producten met een krachtige oestrogene werking op bepaalde organen (zoals de beenderen), en een zwakke werking of geen effect op andere organen (endometrium). Op borstklierweefsel hebben ze zelfs bepaalde anti-oestrogene eigenschappen. Ze beschermen dus tegen borstkanker. Sommige van deze producten worden gebruikt bij de behandeling van onvruchtbaarheid of borstkanker, andere als vervanging voor HST juist omdat ze zo goed helpen bij het voorkomen van osteoporose. Ze zouden eveneens borstkanker kunnen voorkomen. Maar ze verhogen wel het aantal opvliegers.