Begrijpen

De laattijdige gevolgen van plaquevorming

Een beschadigd axon in een plaque zal langzaam oplossen, degenereren en uiteindelijk vanop afstand het neuron doen afsterven waarvan het afhangt. Na een jarenlang proces zijn de plaques zo sterk toegenomen dat er zowat overal in de hersenen steeds meer neuronen afsterven. De hersenen atrofiëren. Doordat de neuronen langzaam afsterven, verergeren de symptomen geleidelijk. In dat geval spreken we van de secundair progressieve vorm.

Hoe meer letsels, hoe groter de handicap

Als de ziekte blijft verergeren, hopen de letsels zich op. De resterende gezonde neuronen kunnen het werk niet meer aan, met een handicap als gevolg.

De ziekte begint meestal met voorbijgaande neurologische deficits, zoals gezichts-, evenwichts- en gevoelsstoornissen (prikkelingen, voosheid). Deze neurologische deficits worden opstoten genoemd en wisselen in het beginstadium van de ziekte af met min of meer lange recuperatiefasen (remissie).

Deze afwisseling van opstoten en remissies is typisch voor de zogenaamde remittente vorm.

Wat is een progressieve vorm?

De progressieve vormen verschillen sterk van de vormen met opstoten en remissies, zowel qua symptomen als qua verloop. Bij de progressieve vormen verergeren de symptomen geleidelijk, zonder ooit echt te verbeteren.

De secundair progressieve vorm

In een verder ziektestadium kunnen sommige patiënten met de remittente vorm neurologische symptomen krijgen die niet verbeteren, maar integendeel geleidelijk verergeren, zonder recuperatiefase.

Die geleidelijke en blijvende verergering van de symptomen na een periode van opstoten en remissies die meestal verschillende jaren duurt, is typerend voor de secundair progressieve vorm van multiple sclerose.

De primair progressieve vorm

In andere gevallen is de ziekte van bij het begin progressief. Met andere woorden: de symptomen verergeren geleidelijk vanaf het beginstadium van de ziekte, zonder recuperatiefase. In die gevallen spreken we van de primair progressieve vorm. Die vorm is zeldzamer, minder bekend en ook minder goed te behandelen. Waarschijnlijk gaat het hier om een andere aandoening van multipele sclerose met opstoten en remissies.

Gebrek aan (h)erkenning

Patiënten met de primair progressieve vorm herkennen zich maar weinig in de meest courante informatie over MS die ze vinden in brochures, boeken en op het internet of in gesprekken met andere patiënten.

Bovendien zijn deze patiënten weinig talrijk en moeilijk te behandelen. Het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen is zeldzaam, om niet te zeggen onbestaande.

Ontstaan van een plaque

Het immuunsysteem van MS-patiënten tast de schede rond de neuronen (zenuwcellen) aan alsof het om een vijandelijke indringer (bacterie, tumor...) gaat. Als de myelineschede aangetast wordt door antilichamen, hopen er zich witte bloedcellen op in een specifieke hersen- of ruggenmergzone. Door die ontsteking wordt in die zone de myelineschede van de axonen vernietigd, maar vaak ook de axonen zelf: dat is de plaque, dus een gebied met de voor deze aandoening kenmerkende ontsteking.

Remissie en herstel

De ontsteking stopt vaak vanzelf. Dan begint de remissiefase. Tijdens die recuperatiefase verdwijnt de ontsteking, overleven sommige axonen en herstelt een deel van de myeline zich, waardoor de patiënt kan recupereren. De vernietigde zones worden vervangen door een litteken: sclerose.

Het herstelproces na een opstoot hangt wellicht samen met twee verschijnselen:

• Stopzetting van de ontsteking in de aangetaste hersen- of ruggenmergzone, en gedeeltelijk herstel van de vernietigde myeline.
• Bij vernietiging van de axonen: gezonde neuronengroepen nemen de functies over die voordien vervuld werden door de neuronen die tijdens de opstoot beschadigd werden.

Als de ontsteking niet stopt

In sommige gevallen is het ontstekings- en vernietigingsproces van de neuronen van bij het begin blijvend, zonder recuperatiefase. Hier gaat het om de primair progressieve vorm.

Sommige patiënten ten slotte krijgen maar weinig opstoten en vertonen na tien jaar ziekteverloop geen ernstige handicaps. In dat geval spreken we van de goedaardige vorm van multiple sclerose.

Opstoot = nieuwe symptomen

Een MS-opstoot wordt gedefinieerd door het verschijnen van nieuwe neurologische symptomen of het verergeren van vroegere symptomen gedurende een periode van meer dan 24 uur en los van een infectie (griep, gastro-enteritis...).

In werkelijkheid gaat het om de externe manifestatie van een nieuwe ontstekingszone (plaque) in de hersenen of het ruggenmerg.

Opstoot of niet?

Bij een vermoedelijke opstoot moet de patiënt in de eerste plaats rusten en zijn huisarts raadplegen, om een infectie uit te sluiten. Als de symptomen aanhouden, moet hij een afspraak maken met zijn neuroloog. Dat gesprek met een specialist kan cruciaal zijn om de evolutie van de multiple sclerose op te volgen. Het is raadzaam om elke cognitief-motorische verandering die men vaststelt, te noteren in een persoonlijk logboek. Aan de hand van een bevraging en een lichamelijk onderzoek zal de neuroloog inderdaad meestal kunnen bevestigen of het al dan niet om een opstoot gaat en zo nodig een behandeling kunnen opstarten.

Anatomie van een neuron

Onze hersenen bestaan uit miljarden neuronen. Elk neuron bestaat op zijn beurt uit een kern en uit één enkele lange uitloper, het axon. Dit axon is omgeven door een schede, de myeline. Via het axon wordt de elektrische informatie verstuurd naar andere neuronen.

Als het myeline is beschadigd

De snelheid waarmee die informatie overgedragen wordt, hangt onder meer af van de staat van de myelineschede. Als de myeline beschadigd is, zoals bij een MS-opstoot, vermindert de transmissiesnelheid en verschijnen er symptomen. Aantasting van de myelineschede kan ook gepaard gaan met vernietiging van het axon, waardoor er een blijvend letsel ontstaat.

Het hersenoppervlak, ook hersenschors (cortex) genoemd, bestaat uit grijze stof die vooral is samengesteld uit de kern van de neuronen.

De belangrijkste uitloper van de neuronenkern, het met myeline omgeven axon, vormt het diepe gedeelte van de hersenen, de zogenaamde witte stof.

Ook het ruggenmerg is rijk aan axonen en dus aan myeline. Die myeline, de schede van de axonen, is bij multiple sclerose het belangrijkste doelwit van het immuunsysteem. De letsels (plaques) vormen zich dus in dit diepliggende deel van de hersenen, de witte stof, en in het ruggenmerg.

De meeste kindervaccins hebben geen enkel effect op het ziekteproces. Het vaccin tegen hepatitis B daarentegen verhoogt het risico op opstoten binnen twee jaar na toediening. Het kan dan ook MS aan het licht brengen, door de eerste opstoot te bevorderen. Het griepvaccin heeft geen enkel effect, noch positief noch negatief. De risico's van reisvaccins (tegen gele koorts bijvoorbeeld) zijn nog niet geëvalueerd. Vaccins zijn doeltreffend om ernstige en soms zelfs dodelijke infecties te voorkomen. Het zou onverstandig zijn voor MS-patiënten en zeker voor hun kinderen om zich niet te laten inenten.