De eerste grote stap vooruit in 2017 was de terugbetaling van PreP, een preventiestrategie waarbij mensen vóór een risicovol seksueel contact een medicament nemen om besmetting te voorkomen. “België is op dat vlak een pionier”, vertelt Thierry Martin, voorzitter van het Platform voor Aidspreventie.. “Dit preventiemiddel is bedoeld voor een doelgroep van mensen met een zeer hoog risico. In 2017 hebben we ons geconcentreerd op mannen die seksuele relaties hebben met andere mannen.”

Een tweede verbetering is een daling van het aantal mensen bij wie hiv is vastgesteld. Dat aantal is gedaald naar 915. “Deze geweldige stap vooruit is het resultaat van een zogenaamde gecombineerde preventie, die draait om het informeren van de doelgroepen, het voeren van de strijd tegen stigmatisering en het opstarten van een behandeling meteen na de diagnose”, aldus Sandra Van den Eynde van de vereniging Sensoa. Door meteen na de diagnose een medicamenteuze behandeling op te starten - een aanpak waar minister voor Volksgezondheid Maggie de Block begin 2016 haar toestemming voor verleende - blijft de patiënt gezonder en leeft hij dus langer. Bovendien, en dat is bijzonder belangrijk, heeft hij na gemiddeld zes maanden al een ondetecteerbare virale lading.

Een van de belangrijkste doelstellingen voor 2018 is de toegang tot PreP voortzetten en uitbreiden naar andere prioritaire doelgroepen, zoals mensen afkomstig uit streken ten zuiden van de Sahara. “Via de leefgemeenschappen van deze bevolkingsgroepen hopen we de mensen te informeren over PreP, maar ook de taboes te doorbreken die het gebruik van dit preventiemiddel afremmen.”

Het opvoeren van de screening is een andere prioriteit voor 2018. “In België zijn er ongeveer 3000 mensen die niet weten dat ze seropositief zijn en 33% van de hiv-diagnoses gebeurt laattijdig. Het is dus absoluut noodzakelijk dat we de screeningsmethodes diversifiëren om zo de verschillende risicogroepen makkelijker te bereiken”, aldus nog Sandra Van den Eynde. “De screening is de hoeksteen van de preventie: hoe vroeger ze plaatsvindt, hoe sneller er een doeltreffende medische behandeling kan worden opgestart om de patiënt gezond te houden en zijn levensverwachting te verlengen, maar ook om de virale lading ondetecteerbaar te maken en dus te beletten dat het virus wordt overgedragen”, voegt ze er nog aan toe. Thierry Martin: “De TROD (sneltests voor diagnose-oriëntatie) zijn een goede manier om de risicogroepen te bereiken, want ze maken een snelle diagnose buiten het medische circuit mogelijk”. Het principe berust op het invoeren van een dienstverlening in woonbuurten van kwetsbare bevolkingsgroepen en het toegankelijker maken van de screening voor mensen die niet makkelijk naar een dokter stappen.

In 2018 willen we ook een grote campagne houden die het accent legt op het concept “I = I” of “Indetectable = Intransmissible” (Ondetecteerbaar is Niet-Overdraagbaar): iemand met een ondetecteerbare virale lading geeft het virus niet meer door. Die informatie is bij het grote publiek weinig bekend en kan nochtans helpen om de stigmatisering van mensen die besmet zijn met het hiv-virus uit de wereld te helpen.

“De meeste patiënten zijn tevreden over hun behandeling en we beschikken nu over een breed gamma aan medicijnen die de patiënt in staat stellen een behandeling te volgen die voor hem gepast is”, vertelt Sandra Van den Eynde. “De meeste patiënten die op een ander  medicijn overschakelen, doen dat om minder bijwerkingen te hebben. Het onderzoek evolueert ook in die richting. Men probeert geneesmiddelen te ontwikkelen die almaar doeltreffender zijn en zo min mogelijk bijwerkingen hebben, op korte en lange termijn”, voegt Thierry Martin eraan toe. “De medische wereld focust vandaag op de ontwikkeling van geneesmiddelen met een langere werkingsduur zodat ze niet meer elke dag genomen hoeven te worden, bijvoorbeeld in de vorm van een injectie of een patch. Die ontwikkeling zal de therapietrouw zeker ten goede komen, omdat patiënten zo minder snel zullen vergeten hun medicijnen te nemen. Al moet gezegd dat de overgrote meerderheid van de patiënten heel therapietrouw is.”

* De enquête «Positive Perspectives» heeft het volgende aan het licht gebracht:

• 86% van de mensen die besmet zijn met hiv zijn tamelijk/zeer tevreden over hun medicatieschema.
• 43% van de mensen die al van medicatie zijn veranderd, hebben dat in de afgelopen twaalf maanden gedaan. Voor 46% van hen was de hoofdreden van deze switch een vermindering van de ernst of de frequentie van de bijwerkingen.
• 73% van de mensen die een behandeling volgen, maken zich zorgen over de langetermijneffecten van hun antiretrovirale behandeling. De twee belangrijkste verbeteringen die werden vastgesteld, zijn de vermindering van de langetermijneffecten van de behandeling en de ontwikkeling van geneesmiddelen met een langere werkingsduur.
• 66% van de ondervraagde personen staat open voor een overschakeling naar een  antiretroviraal regime dat streeft naar minder medicijnen met een virale lading die ondetecteerbaar blijft.

Een hartinfarct, een cerebrovasculair accident (CVA)… Het verhoogde risico op cardiovasculaire problemen is een bijkomende last voor seropositieve mensen. De specialisten zijn tegenwoordig goed op de hoogte van dit verschijnsel, maar dat is niet altijd het geval geweest. Een tiental jaar geleden, werd dit verhoogde risico uitsluitend toegeschreven aan het nemen van sommige geneesmiddelen, onder meer de protease-inhibitoren, een van de therapeutische klassen waaruit de tritherapie kan bestaan. De werkelijkheid is in feite niet zo eenvoudig.

HIV: een verhoogd cardiovasculair risico

Sommige geneesmiddelenklassen spelen een rol bij de verhoging van het cardiovasculaire risico. Deze geneesmiddelen van de eerste generatie worden echter steeds minder vaak gebruikt in tritherapieën. Het ziet er nu naar uit dat het hiv-virus zelf zou leiden tot het verhoogde cardiovasculaire risico. Ten gevolge van de SMART-studie, stelden de onderzoekers in 2006 trouwens vast dat de risico's op een hartinfarct of op een CVA aanzienlijk stijgen wanneer de tritherapie onderbroken wordt.

'Traditionele' risicofactoren

Wie seropositief is, heeft dus een hoger cardiovasculair risico. Daar komen nog een aantal 'traditionele' risicofactoren bij, zoals roken, eerdere hartproblemen en een te grote buikomtrek (abdominale obesitas). Deze factoren leiden dan ook tot een aanzienlijke stijging van het risico. Een voorbeeld: in sommige gevallen (1) leidt een buikomtrek groter dan 110 cm bijna tot een verdubbeling van het sterfterisico ten gevolge van een cardiovasculaire aandoening. Welnu, tritherapieën kunnen een belangrijke gewichtstoename veroorzaken en uiteindelijk bij de patiënten leiden tot abdominale obesitas. Dankzij de nieuwe behandelingen komt dit fenomeen tegenwoordig minder vaak voor, maar het bestaat nog steeds.

Concrete oplossingen?

Er bestaan oplossingen om te strijden tegen deze aanzienlijke stijging van het cardiovasculaire risico. Stoppen met roken en in geval van overgewicht gewicht verliezen, zijn absolute musts. De diëtisten van het aidsreferentiecentrum kunnen seropositieve patiënten helpen om hun voeding beter te controleren en om hun doelstellingen te bereiken. Regelmatig aan sport doen is eveneens sterk aan te raden in de strijd tegen overgewicht en het verhoogde cardiovasculaire risico.

(1) Eric J. Jacobs et al. Waist circumference and all-cause mortality in a large US cohort. Arch Intern Med. Vol. 170, n°15, aug 9/23, 2010.

“Door allerlei omstandigheden kan het lastig zijn de medicatie correct in te nemen," legt Cora Lamonte uit, counselor bij het aidsreferentiecentrum van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. "Maar als u de behandeling niet correct volgt, wordt hiv na verloop van tijd resistent." Daarom kan het soms nuttig zijn om een beroep te doen op ‘counseling’. Een dienst die patiënten bijstaat en ondersteunt, en die in de meeste aidsreferentiecentra wordt aangeboden. Ze wordt verleend door counselors die specifiek opgeleid zijn in sociaal en psychologisch welzijn.

Psychosociale counseling wordt voorgesteld om na te gaan of patiënten mentaal klaar zijn om met de pillen te starten, en of de omgevingsfactoren dat ook toelaten. “Denk bijvoorbeeld aan iemand die thuis nog niet verteld heeft dat hij hiv heeft, maar zijn medicatie wel in de koelkast moet bewaren”, geeft Cora Lamonte aan. “Veel patiënten hebben vragen over hoe ze hun besmetting bekend kunnen maken, maar ook over hun kinderwens, seksualiteit of een eventuele nieuwe partner.”

Therapiecounseling geeft patiënten dan weer zoveel mogelijk informatie over hiv zelf. In verschillende sessies worden patiënten voorbereid op de geneesmiddeleninname: er wordt gepraat over het belang van therapietrouw, de te verwachten nevenwerkingen, de geschikte voeding, wat u moet doen bij een jetlag enz. Maar patiënten krijgen ook uitleg over allerlei hulpmiddelen, zoals pillendozen en een dienst die u per sms herinnert de medicatie te nemen.

“Elke nieuwe patiënt komt na de diagnose bij een psychosociale counselor langs”, legt Cora Lamonte uit. "Soms is dat voldoende maar soms heeft de patiënt nood aan meerdere gesprekken. Meestal is er opnieuw contact bij sleutelmomenten in het leven (bijvoorbeeld een nieuwe partner), bij een overstap op nieuwe medicatie of na een raadpleging bij de dokter. Of patiënten kunnen gewoon eens langskomen voor een kop koffie, om te vertellen dat alles goed gaat. Dat is altijd fijn om horen”, besluit Cora Lamonte.

Naast individuele steunverlening geven de counselors van het ARC van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen ook groepsbegeleiding. Zo ging onlangs ‘Vhiva!’ van start, een praatgroep enkel voor vrouwen met hiv. Wie geïnteresseerd is, kan contact opnemen met Cora Lamonte via clamonte@itg.be of op het nummer 03/247 64 65.

Interesse in counseling? Contacteer het dichtstbijzijnde aidsreferentiecentrum. De meeste centra bieden deze dienst gratis aan.

De neurologische aandoeningen van hiv

De specialisten zijn al zeer lang op de hoogte van de neurologische aandoeningen die gepaard gaan met hiv. Dit virus is inderdaad neurotroop. Het kan zich met andere woorden verstoppen in het zenuwstelsel en er de hersencellen en ruggenmergcellen infecteren. Hierdoor ontstaan cognitieve stoornissen zoals geheugen- of aandachtsstoornissen. In extreme en zeer zeldzame gevallen, kan deze infectie ook leiden tot andere problemen zoals encefalitis of een hersenontsteking.

Hiv-dementie komt bijna niet meer voor

Hiv-dementie, een vorm van dementie die veel gelijkenissen vertoont met de dementie die veroorzaakt wordt door de ziekte van Alzheimer, is sinds de lancering van de tritherapieën in de jaren 90 zo goed als verdwenen. 'Subtielere' vormen hebben echter hun opwachting gemaakt... "Ik ben vaker verstrooid dan vroeger." "Ik moet een post-it op de koelkast kleven om een afspraak niet te vergeten." "Ik kan me niet op een boek concentreren. Ik zit elders met mijn gedachten." Dit zijn klachten die gepaard gaan met de lichte cognitieve stoornissen waaraan een niet onbelangrijk deel van de seropositieven lijdt. Deze stoornissen hebben geen grote impact op het dagelijkse leven, maar ze zijn wel aanwezig en hinderlijk.

Geen eensgezindheid over de behandeling

Kan men deze stoornissen behandelen? Er is tegenwoordig een discussie aan de gang om te weten of de antiretrovirale behandeling moet aangepast worden om deze stoornissen uit te schakelen. De antiretrovirale middelen penetreren het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) namelijk niet allemaal op dezelfde manier. Welnu, om het virus te bestrijden en replicatie te verhinderen, moet het bestreden worden waar het zich bevindt, dus ook in het zenuwstelsel. Maar niet iedereen is het eens over het vermogen van sommige antiretrovirale middelen om het zenuwstelsel te penetreren.

Welke therapeutische strategie?

De meeste artsen proberen de behandeling te optimaliseren door medicatie voor te schrijven die geacht wordt een goede penetratie te hebben naar het centrale zenuwstelsel. Men stelt af en toe vast dat de toestand van een patiënt verbetert na een wijziging van de behandeling. Is dit echt te danken aan een betere penetratie van de medicatie? Niemand kan dat tot nu toe bevestigen.

Hiv-infectie, een chronische ziekte

Er bestaat nog geen geneesmiddel dat een hiv-infectie kan genezen. De huidige geneesmiddelen verlagen de virale belasting (de hoeveelheid virussen in het bloed) en remmen zo de ziekteprogressie af. Een hiv-infectie is een chronische ziekte geworden, die levenslang moet worden behandeld. De behandeling kan maar werken als ze stipt wordt nageleefd: u moet de tabletten elke dag innemen, op de juiste tijdstippen en zoals aangegeven door het medische team. Een goede therapietrouw is immers fundamenteel voor een efficiënte behandeling en dus voor een optimale werking van uw immuunsysteem.

95% therapietrouw

Dat is het doel dat de artsen bij de meeste patiënten nastreven. In de praktijk komt dat neer op minder dan twee fouten (vergeten, te late inname …) per maand van een geneesmiddel dat eenmaal per dag wordt ingenomen. Meerdere factoren kunnen een goede therapietrouw in de weg staan:

• bijwerkingen (misselijkheid, diarree, hoofdpijn, slaapstoornissen …)
• uw levenswijze.

Daarom moet de arts altijd een behandeling op maat voorschrijven, opdat de patiënt zijn behandeling stipt zou naleven.

Twee gevolgen van een slechte therapietrouw

Een slechte therapietrouw kan tot gevolg hebben dat de behandeling mislukt, en wel om twee grote redenen:

• persisterende vermenigvuldiging van het virus. Het virus blijft zich vermenigvuldigen, waardoor de virale belasting (het aantal virussen in het bloed) stijgt. We spreken dan van ‘virale rebound’. Doordat de virale belasting in het lichaam stijgt, daalt de immuniteit, waardoor het risico op ontwikkeling van opportunistische aandoeningen en infecties toeneemt. Ook neemt het risico op overdracht van het virus toe.
• Het optreden van resistentie tegen de medicatie: als gevolg van een daling van de concentratie van de antivirale middelen in het lichaam kan het virus mutaties ontwikkelen en zo een therapieresistente hiv-stam vormen.

Waakzaamheid op lange termijn

U moet uw medicatie tegen hiv elke dag innemen, levenslang. Op lange termijn kunnen die geneesmiddelen bijwerkingen hebben. De huidige geneesmiddelen veroorzaken echter minder vaak bijwerkingen, en die kunnen beter worden opgevangen. Daarom zal de specialist in infectieziekten regelmatig de toestand van uw lever, nieren en beenderen onderzoeken. U loopt ook een hoger risico om suikerziekte, een hartziekte, een verhoogde bloeddruk of een beroerte te ontwikkelen. Daarom zal de specialist ook regelmatig uw cholesterolconcentratie en bloedglucosewaarde controleren.

Opletten voor wisselwerkingen

Gelijktijdige inname van meerdere geneesmiddelen kan interacties veroorzaken die de werkzaamheid van uw behandeling kunnen verminderen. Zo kunnen geneesmiddelen tegen erectiestoornissen, antihistaminica en bepaalde geneesmiddelen tegen astma in wisselwerking treden met geneesmiddelen tegen hiv. Voor u een geneesmiddel inneemt, moet u dus altijd het advies vragen van de specialist in infectieziekten, ook als het gaat om een geneesmiddel dat u zonder voorschrift kunt verkrijgen.

Enkele tips voor een betere adherentie

Enkele tips die u kunnen helpen om uw geneesmiddelen niet te vergeten:

• Leg uw geneesmiddelen altijd op dezelfde plaats
• Installeer een automatisch waarschuwingssignaal op uw gsm/smartphone of computer
• Gebruik een pillendoosje met meerdere compartimenten
• Houd in het oog of uw medicatievoorraad niet opraakt.

Dankzij de antiretrovirale middelen kan men tegenwoordig oud worden met hiv! Toch zou volgens recente studies het natuurlijke verouderingsproces bij een hiv-patiënt iets sneller verlopen(1). Om dit te begrijpen, moeten we terug naar het begrip 'veroudering', namelijk een hele reeks kleine inflammatoire gebeurtenissen waaraan ieder van ons onderhevig is. Bij seropositieve mensen is het risico op een ontsteking altijd iets groter in vergelijking met de algemene bevolking. Ook wanneer het virus onder controle is ten gevolge van de behandeling. Wat is eigenlijk het gevolg voor de nierfunctie? Als het nierweefsel sneller veroudert, stijgen ook de risico's op nierproblemen. Geen reden tot paniek, maar wel om uw nieren in het oog te houden.

HIVAN en co-infecties

Ook andere fenomenen kunnen uw nieren zwaar op de proef stellen. HIVAN (Human Immunodeficiency Virus Associated Nephropathy) bijvoorbeeld staat bekend als een ziekte die te maken heeft met het directe, toxische effect van hiv op de nieren. Het aidsvirus heeft het in dit geval gemunt op de nierlichaampjes (lichaampjes van Malpighi), de nierfilters die het bloed moeten zuiveren. Het gevolg is een ernstige nierinsufficiëntie. Deze gevallen blijven echter echt zeldzaam en treffen vooral patiënten die zich niet houden aan hun behandeling. Co-infecties zoals hepatitis B en C kunnen eveneens een impact hebben op de staat van uw nieren. Langer leven met een co-infectie verhoogt eveneens de risico's om complicaties te ontwikkelen, onder meer complicaties aan de nieren.

Enkele behandelingen die een risico kunnen inhouden

Sommige antiretrovirale middelen kunnen een tubulopathie veroorzaken, een nieraandoening die bij sommige patiënten kan leiden tot een ernstige nierinsufficiëntie(2). Meestal gaat het hier om patiënten van wie de nierfunctie al aangetast was. Het voorschrijven van deze geneesmiddelen wordt tot nu toe niet in vraag gesteld, maar vooraleer de arts het middel voorschrijft, onderwerpt hij de nierfunctie van de patiënt aan een voorafgaande controle. Er wordt ook gecontroleerd of er bij de patiënt geen sprake is van een eventuele diabetes, die de risico's op een nieraandoening zou kunnen verhogen. Wat ook noodzakelijk is, is een permanente opvolging van de patiënt.

Verhoogde preventie voor hiv-patiënten

Om uw nieren te beschermen, kunt u de volgende regels volgen: hypertensie en diabetes, die bevorderlijk zijn voor het verschijnen van nierproblemen, voorkomen of zeer goed behandelen. Zorg voor een regelmatige controle van uw nierfunctie en van uw arteriële bloeddruk. Hypertensie is niet alleen een oorzaak, maar ook een vroegtijdig symptoom van nierinsufficiëntie.

(1) Deeks SG. HIV infection, inflammation, immunosenescence, and aging. Annu Rev Med. 2011 Feb 18;62:141-55.

(2) Mocroft A, Kirk O, Reiss P, De Wit S, Sedlacek D, Beniowski M, Gatell J, Phillips AN, Ledergerber B, Lundgren JD; EuroSIDA Study Group. Estimated glomerular filtration rate, chronic kidney disease and antiretroviral drug use in HIV-positive patients. AIDS. 2010 Jul 17;24(11):1667-78.

Waarvoor dient de tool Unity?

Tijdens de consultaties in het ziekenhuis wordt de gezondheid van de patiënt geëvalueerd en wordt de behandeling indien nodig aangepast. Naast dit puur medische aspect, menen vele patiënten en professionals uit de gezondheidssector dat ook het welzijn en de levenskwaliteit van de patiënt besproken moeten worden tijdens de consultatie. Zo kan de behandeling nog beter worden afgestemd op de patiënt. Daarom heeft de onderneming ViiV Healthcare de tool Unity ontworpen. Deze interactieve tool biedt ondersteuning bij de communicatie tussen de patiënt en de arts. Aan de hand van eenvoudige vragen over verschillende aspecten van het dagelijkse leven en het welzijn wordt een heldere gespreksgids aangemaakt die ondersteuning kan bieden tijdens de consultaties.

Hoe werkt Unity?

De Unity tool is bereikbaar via de website www.unity-tool.com en bevat verschillende functionaliteiten:

• een vragenlijst voor patiënten; deze vragenlijst werd ontwikkeld met de hulp van zorgverleners en patiënten. Meerdere aspecten komen aan bod:
  • het algemene welzijn,
  • één of meerdere thema's die de patiënt kan kiezen (gevoelsleven, sociaal en familiaal leven, beroepsleven, seksleven),
  • de gezondheidstoestand van de patiënt;
• nadat de patiënt de vragenlijst heeft ingevuld, kan hij, indien hij dat wenst en totaal anoniem, zijn antwoorden doorsturen naar een informatiecentrum die de antwoorden analyseert en deelt met anderen. De patiënt kan het informatiecentrum raadplegen en kan zo te weten komen welke vragen en problemen andere patiënten hebben die de vragenlijst ingevuld hebben en hun antwoorden gedeeld hebben;
• een gespreksgids tijdens de consultaties: nadat de patiënt de volledige vragenlijst ingevuld heeft, wordt er een gespreksgids aangemaakt die alle antwoorden van de patiënt bevat. Deze gespreksgids, die kan worden gedownload of afgeprint, biedt ondersteuning aan de patiënt want aan de hand hiervan kan hij tijdens de consultatie de onderwerpen bespreken met het medisch team.

Een tool met tal van voordelen

De Unity tool biedt verschillende troeven voor de gebruikers. De tool is:

• gebruiksvriendelijk: Unity is gemakkelijk te gebruiken, het heeft een intuïtief design en is gebruiksvriendelijk;
• snel ingevuld: het invullen van de vragenlijst gaat snel en gemakkelijk, het duurt doorgaans minder dan 10 minuten, zowel op pc, met een smartphone als op de tablet;
• anoniem: alle antwoorden zijn anoniem. Unity vraagt nooit naar een naam en bewaart geen persoonlijke informatie.

Voordelen voor zowel de patiënt als het medisch team

Unity biedt niet alleen voordelen voor de patiënt. Deze interactieve tool kan namelijk ook een nuttig hulpmiddel zijn voor het medisch team want dankzij Unity kunnen zij:

• een beeld hebben van de levenskwaliteit van de patiënt en d.m.v. de gespreksgids kunnen ze een algemene indruk krijgen van de problemen die een invloed hebben op deze levenskwaliteit,
• m.b.v. het analysecentrum meer te weten komen over de tendenzen binnen de hiv-gemeenschap.

In het ziekenhuis worden seropositieve mensen opgevolgd door een hiv-arts en een team van paramedici – psycholoog, diëtist(e), hiv-verpleegkundige ... Zij informeren hiv-patiënten vooral over de medische dimensie van hun ziekte. Maar soms hebben de patiënten ook de behoefte om het te hebben over hun dagelijkse bezorgdheden: hun sociale situatie, job en levenswijze.

Veel seropositieve mensen vinden het erg moeilijk om te praten over hun ziekte en de gevolgen ervan op hun dagelijks leven, zelfs met hun arts. De digitale tool Unity kan daarbij helpen. De tool bestaat in de eerste plaats uit een vragenlijst, die patiënten thuis online kunnen invullen, maar ook net voor een consultatie in het ziekenhuis. Normaal duurt het invullen maar 10 minuten.

De tool peilt concreet naar de invloed van de ziekte op vier domeinen van het persoonlijk leven: gevoelsleven, sociaal en familieleven, beroepsleven en seksleven. Door standaardantwoorden en emoticons te selecteren, kunnen patiënten op een eenvoudige manier aangeven waar ze mee worstelen. Ze kunnen daarna een samenvatting afdrukken, een zogenaamde gespreksgids, die de communicatie met de zorgprofessionals stroomlijnt. Op die manier worden gevoelige thema’s gemakkelijker bespreekbaar. Zelfs bij patiënten die al jaren in behandeling zijn, kunnen zo nieuwe kwesties naar boven komen.

De gegevens kunnen ook gebruikt worden bij multidisciplinaire besprekingen van het zorgteam, dat indien nodig bepaalde acties kan ondernemen. Zo wordt de behandeling optimaal afgestemd op de persoonlijke situatie van de patiënt, met maximale aandacht voor zijn levenskwaliteit en welzijn.

Unity maakt het dus mogelijk om tijdens de consultatie af te stappen van het louter medische aspect. Hierdoor voelen patiënten zich meer gesteund door de gezondheidsprofessionals bij het omgaan met hun ziekte.

Er is vandaag een grotere verscheidenheid aan preventietechnieken tegen hiv-besmetting. “Condooms met glijmiddel (gel) zijn en blijven nog altijd de basispreventie, maar er is nu ook een brede waaier van andere vormen van bescherming beschikbaar”, vertelt Pierre Mayeur, voorzitter van de vereniging ExÆquo.

Patiënten beschikken naast het condoom over nog andere vormen van preventie:

• TasP (Treatment as Prevention); de bedoeling van deze aanpak is om zo snel mogelijk een antiretrovirale behandeling op te starten zodat seropositieve patiënten een ondetecteerbare virale lading verwerven en het virus niet meer kunnen doorgeven.
• PEP (post-exposure prophylaxis) is een antiretrovirale therapie na een mogelijke blootstelling aan het hiv. De behandeling moet een maand lang worden gevolgd en zo snel mogelijk na het risicocontact worden gestart (ten laatste binnen 48 tot 72 uur).
• Ook screening is een preventiemiddel, omdat het hiv-virus ­meestal wordt doorgegeven door mensen die niet weten dat ze seropositief zijn. Ze kunnen zich dus niet doeltreffend verzorgen en beschermen.

De nieuwste toepassing op het vlak van preventie is PrEP (Pre-Exposure prophylaxis). Seronegatieve patiënten met een verhoogd risico op besmetting nemen bij deze aanpak preventief hiv-medicatie, permanent of met tussenpozen. Volgens de recentste studies heeft PrEP bij correct gebruik een doeltreffendheid van meer dan 90%. De therapie is een grote stap vooruit in de preventie en biedt een antwoord op risicogedrag. “We zien geleidelijk aan een medicalisering van de preventie”, aldus Pierre Mayeur. “Als vereniging die werkt rond preventie is het onze taak om mensen uit te leggen wat de verschillende mogelijkheden zijn en wat die precies inhouden. We willen aansporen tot screening, de weg tonen naar de beste preventiemiddelen en voorkomen dat mensen bepaalde medicijnen - zoals PrEP - zomaar in het wilde weg nemen, zonder omkadering. Dat brengt niet alleen de gezondheid van de patiënt in gevaar, maar ook die van de mensen om hem heen. We hebben trouwens met andere partners een website ontwikkeld - myprep.be - waarop alle informatie over deze nieuwe preventietechniek te vinden is.”

In België laten veel mensen zich te laat screenen. De kostprijs, de moeilijke uren en de slechte bereikbaarheid van de screeningscentra, angst voor de ziekte en voor discriminatie … het zijn allemaal factoren die mensen tegenhouden om zich te laten testen. “Vroegtijdige screening is nochtans een van de belangrijkste wapens in de strijd tegen het hiv-virus”, vertelt Thierry Martin, voorzitter van het Brusselse Platform voor Aidspreventie.

Mensen bewustmaken van het belang van screening is essentieel, om twee redenen. Om te beginnen kan iemand die weet dat hij met het hiv-virus besmet is zijn gedrag aanpassen en bijvoorbeeld extra inzetten op het gebruik van preventiemiddelen zoals het condoom. “Maar het grootste voordeel van een screening is dat bij een positieve uitslag meteen een behandeling kan worden gestart. Dat verbetert niet alleen de levenskwaliteit en de levensverwachting van de patiënt, maar maakt de virale lading na een antiretrovirale behandeling van minstens zes maanden ook ondetecteerbaar.” De patiënt kan zijn partner(s) met andere woorden niet meer besmetten, wat een enorme impact heeft op de hiv-preventie.

Er zijn tegenwoordig verschillende manieren om een screening uit te voeren. U kunt zich laten screenen:

• Bij uw huisarts.
• In een screeningscentrum (in sommige centra kan dat anoniem en gratis). Op de website http://www.preventionist.org/ vindt u de centra het dichtst in uw buurt.
• Via de sneltest voor diagnose-oriëntatie TROD; die wordt gratis uitgevoerd door verenigingen buiten het medisch circuit.
• Via een autotest, te verkrijgen in de apotheek. Een nadeel van deze methode is de kostprijs (ongeveer 30 euro, niet terugbetaald door de ziekteverzekering). Bovendien zijn deze autotests enkel bedoeld voor een publiek dat op de hoogte is van de verschillende aspecten van de diagnose (hoeveel maanden na het risicocontact is de uitslag van de test betrouwbaar, wat betekent een positieve uitslag en wie moet ik bij zo’n uitslag raadplegen enz.).

“Het is van cruciaal belang om de doelgroep vertrouwd te maken met de verschillende diagnosetechnieken zodat iedereen de methode kan kiezen die hem het beste ligt. Dat zal automatisch leiden tot vroegere screenings.”

In de jaren 1980 was aids nog een doodvonnis. Vandaag kan je oud worden met hiv. “Maar toch krijgen mensen met hiv sneller te maken met andere, chronische aandoeningen. Een gezonde levensstijl en een goede medische opvolging zijn dus noodzakelijk”, zegt Patrick Reyntiens van Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid.

“Bij mensen die vandaag met hiv worden gediagnosticeerd, hoeven er niet meteen gezondheidsklachten te zijn. Mits de juiste behandeling met hiv-remmers heeft men immers dezelfde levensverwachting als iemand anders. Maar onderzoek toont aan dat mensen met hiv wel een versneld verouderingsproces hebben”, zegt Patrick Reyntiens van Sensoa. “Ze krijgen sneller te maken andere, chronische aandoeningen zoals vermoeidheid, vergeetachtigheid, botontkalking, diabetes, hart- en vaatziekten, lever- en nierziekten en bepaalde kankers (vb. anale kanker). Het is niet altijd duidelijk of dit te maken heeft met het hiv-virus zelf, jarenlang medicatiegebruik, het verouderingsproces zelf of andere factoren. Maar het is gewoon een vaststelling.”

“Bij Sensoa stellen we ook vast dat veel hiv-patiënten kampen met psychosociale klachten”, zegt Patrtick Reyntiens. “Zelfs anno 2017 blijven het taboe en het stigma rond hiv of aids bestaan. Voor patiënten is het daardoor niet altijd vanzelfsprekend om met hun klachten naar buiten te komen. Want zelfs in bepaalde ziekenhuizen of bij de tandarts krijgt men soms het deksel op de neus. Sensoa werkt er hard aan om dit taboe te helpen doorbreken.”

“De huidige hiv-remmers geven veel minder bijwerkingen dan vroeger. Het virus blijft echter wel nog aanwezig in het lichaam, een gezonde levensstijl is dus erg belangrijk: gezonde voeding, voldoende beweging, matig met alcohol en drugs, stoppen met roken. En een professionele medische opvolging bij de huisarts en/of een aidsreferentiecentrum is een must.”

Gratis, snel en anoniem HIV opsporen

Ondanks gerichte preventiecampagnes blijft HIV voor veel risicopatiënten een schrikbeeld waarvoor ze liever de ogen sluiten! Toch is een vroege opsporing van HIV essentieel voor het succes van de behandeling. Het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) uit Antwerpen ontwikkelde een speekseltest die antistoffen tegen HIV opspoort in het speeksel.

“De speekseltest is een diagnostische test en geeft enkel een eerste indicatie”, preciseert Tom Platteau, onderzoeker bij het ITG. “Alleen een bloedanalyse geeft zekerheid over de diagnose. Als de speekseltest positief is, bieden we ook een bloedtest ter bevestiging aan, en stellen we een traject op om de patiënt verder op te volgen. Om de drie à vier maanden kunnen deelnemers zich trouwens opnieuw laten testen als de test negatief blijkt.”

Waar wordt deze snelle test uitgevoerd?

In samenwerking met het Vlaams expertisecentrumcentrum voor seksuele gezondheid Sensoa, biedt het ITG deze test momenteel gratis en anoniem aan in Antwerpen, in uitgaansgelegenheden voor homomannen. Een week later kunnen de resultaten worden opgevraagd. Sinds september 2013 biedt het ITG ook een testpakket via de website van Swab2Know aan. Dit pakket wordt met de post verstuurd. Het bevat onder meer een handleiding en een unieke code, waarmee het resultaat, een week na het terugsturen van de test, online kan worden opgezocht.

“Het resultaat van de speekseltest is enkel betrouwbaar bij doelgroepen met een hoge HIV-prevalentie, waarvan meer dan 1% van de leden besmet is met het virus,” gaat Tom Platteau verder. “In België gaat het om homomannen en migranten van subsaharaanse afkomst. Bij groepen met een lage prevalentie, bijvoorbeeld heteroseksuele jongeren, is het risico op valspositieve resultaten – de test is positief terwijl u niet met HIV besmet bent – te groot. Voor hen is enkel de klassieke bloedtest aangewezen.”

Samenwerking tussen organisaties is belangrijk

Bij elke actie in het homomilieu is een medewerker van Sensoa aanwezig om het gebruik van de test te promoten. “Het Swab2Know-project is uniek omdat het direct naar het doelpubliek toestapt,” stelt Boris Cruyssaert, persverantwoordelijke van Sensoa. “Veel homomannen zijn bang om zich te laten testen via het gewone medische circuit. Voor hen kan zo’n snelle en gratis test het duwtje in de rug zijn om toch de stap te zetten.”

Het Swab2Know-project wordt ook gedragen door partners uit de homogemeenschap, wat het succes ervan vergroot.

Swab2Know-project: actieterrein breidt uit

 “Voorlopig zijn we vooral actief in het Antwerpse nachtleven. Maar het komende jaar gaan we gelijkaardige projecten opstarten in andere steden. Via de website bereiken we een breed publiek van homomannen die anders uit de boot zouden vallen. Dat is een goede zaak.”

Meer informatie op de website www.swab2know.be

Volgens een recent rapport van de World Health Organization (WHO) zou het aantal nieuwe hivbesmettingen die werden vastgesteld tussen 2019 en 2020 met 24 % gedaald zijn. Die afname zou grotendeels het gevolg zijn van het dalende aantal hivopsporingstests in 2020, een jaar waarin COVID-19 gepaard ging met de nodige beperkingen en de daaruit voortvloeiende verwarring.

Ondanks het potentieel van onderdiagnose en onderrapportage in 2020 werden 104 765 nieuwe hivinfecties gediagnosticeerd in 46 van de 53 landen in de Europese regio, waarvan 14 971 betrekking hadden op landen in de Europese Unie/Europese Economische Ruimte (EU/EER). Dat is gelijk aan 11,8 nieuw vastgestelde besmettingen per 100 000 inwoners in de Europese regio.

Overigens tonen de gegevens aan dat flink wat vormen van dienstverlening in het geheel van de aanpak van hiv getroffen worden door COVID-19, of het nu gaat om de sensibiliseringscampagnes voor preventie, de verstrekking van Pre-Expositie Profylaxe (PrEP of hivpreventiepillen) en de opsporingsprogramma’s, als om de behandeling en verzorging van hiv.

“We hebben hier te maken met een verontrustende situatie, als men in overweging neemt dat in het voorbij decennium het aantal nieuwe hivbesmettingen leek toe te nemen in de Europese regio”, verklaart dr. Hans Henri P. Kluge, Managing Director Europe voor de WHO. “Terwijl de wereld al zijn aandacht lijkt te richten op de COVID-19-pandemie, mogen we niet vergeten dat er nog een ander dodelijk virus is, dat al bijna 40 jaar lang verwoestende gevolgen heeft voor vele gemeenschappen. Sinds hiv in 1984 voor het eerst werd geïdentificeerd, vielen er wereldwijd ruim 35 miljoen slachtoffers te betreuren, waardoor het nog altijd een van de meest destructieve pandemieën in de geschiedenis van de mensheid is.”

“De voorbije jaren hebben heel wat landen in de Europese regio zich ingezet om de opsporing en de behandeling van hiv op te drijven, en leverden ze tegelijk strijd tegen sociale uitsluiting. Maar de nieuwe gegevens die verzameld werden sinds de uitbraak van COVID-19 schetsen een verontrustend beeld. Het doet veronderstellen dat heel wat personen met een hivinfectie niet tijdig een diagnose krijgen, wat op lange termijn gevolgen kan hebben voor hun levenskwaliteit.”

“Terwijl we verder blijven strijden tegen de COVID-19-pandemie, moeten we onze respons op hiv weer op het goede spoor zetten,” vervolgt dr. Kluge. “We zien nog altijd te veel stigmatisering, discriminatie en verkeerde informatie in verband met het virus, waardoor er binnen de Europese regio sprake is van enorme ongelijkheid op het vlak van diagnose en behandelingen. Samen kunnen we ervoor zorgen dat er tegen 2030 een einde komt aan de aidsepidemie.”

Aids, een complexe ziekte

Aids? In de jaren tachtig en negentig stond aids bekend als het letterwoord voor een vreselijk monster, een feilloze killer. Nu lijkt de killer uitgeput en op zijn retour. Je sterft niet meer aan aids... Maar dat klopt niet. De aidssterfte mag dan sterk gedaald zijn, je kunt er nog altijd aan doodgaan. Bovendien kunnen hiv en aids niet worden teruggebracht tot de simplistische stelling 'je sterft eraan, je sterft er niet aan'. Als we in die termen gaan denken, verliezen we de complexiteit van de infectie uit het oog: dan vergeten we hoe zwaar de ziekte is voor de mensen die er het slachtoffer van zijn: de bijwerkingen van de behandelingen, de vooroordelen, de angst voor een terugval, allerhande complicaties ...

Het nieuwe gezicht van aids

Aids geeft niet meer het ziektebeeld dat we in de jaren tachtig en negentig hebben gekend. De ziekte is in dertig jaar tijd sterk veranderd. Het onderzoek heeft in enkele jaren tijd toch enkele krachttoeren verwezenlijkt. Daardoor beschikken we nu over tal van geneesmiddelen om de vermenigvuldiging van het virus te controleren. Maar naarmate de levensverwachting van seropositieve patiënten toeneemt, duiken er nieuwe problemen op, ook bij goed behandelde patiënten. Voorbeelden zijn cardiovasculaire problemen, optreden van niet-opportunistische kankergezwellen... Kortom, de ziekte is erg veranderd en toont ons een kant die we nog niet kenden.

Een kind verwekken wanneer men aids heeft, is dat onverstandig? Neen, tenminste als u zich laat helpen en begeleiden. Zonder die begeleiding bedraagt het risico op overdracht van het aidsvirus van de moeder op het kind zowat 20%. Russische roulette dus! Gelukkig hebben infectiologen een procedure op punt gesteld die het risicopercentage tot minder dan 2% terugbrengt (1). Enige voorwaarde is dat er absoluut niet van de procedure wordt afgeweken.

Antiretrovirale behandeling voor de moeder

Om de overdracht van het hiv-virus van de moeder op het kind te vermijden, is het van het allergrootste belang dat de moeder onder antiretrovirale behandeling staat. Waarom? Om de virale last, d.w.z. de hoeveelheid virus in het bloed, zo laag mogelijk te krijgen. De behandeling is gelukkig niet schadelijk voor het kind, met uitzondering van drie medicijnen die meer risico’s inhouden (2). Als u verneemt dat u zwanger bent, raadpleeg dan uw infectioloog zo snel mogelijk. Hij zal samen met u zien of u de behandeling moet stoppen. Stop vooral niet meteen en plots met uw behandeling. Uw virale last zou pijlsnel de hoogte ingaan en daarmee ook het risico van overdracht van het aidsvirus op uw baby!

Hulp bij de bevalling en geen borstvoeding

Rekening houdend met de talrijke contactzones tijdens de bevalling, zullen de artsen het gebruik van de verlostang vermijden om het risico op wondjes te beperken en ze zullen de baby onmiddellijk wassen. Als de virale last van de moeder niet laag genoeg is op het ogenblik van de bevalling, zal het team waarschijnlijk overgaan tot een keizersnede. Borstvoeding is jammer genoeg uitgesloten omdat de melk drager zou zijn van het virus.

Preventieve behandeling voor de baby

Vanaf de geboorte krijgt de baby een antiretrovirale siroop toegediend, en dat gedurende zes weken. Het is daarmee de bedoeling om in geval van besmetting de kans op verspreiding van het virus te beperken. Voor de leeftijd van 18 maanden, kan men onmogelijk met zekerheid weten of de baby al dan niet besmet is met het virus. De klassieke screeningtests worden tot die leeftijd 'vervalst' omdat de baby drager is van de antistoffen van de moeder. Een test waarbij in het bloed naar het virus wordt gezocht, kan niettemin vanaf de leeftijd van zes weken een eerste aanwijzing geven. De gevallen waarbij baby's besmet zijn, zijn vaak te wijten aan het niet naleven van deze procedure. Als u een kinderwens hebt, wacht dan niet langer om erover te praten: uw infectioloog staat altijd klaar om u te adviseren.

Seropositieve vader: beperk de risico's voor de moeder

Als vader loopt u geen risico om het hiv-virus aan uw kind over te dragen. Maar u kunt het virus wel overdragen aan uw partner als u een onbeschermd seksueel contact hebt om een kind te verwekken. Neem dus geen ondoordachte risico's. Er bestaan hier oplossingen voor: sommige diensten bieden medische hulp bij de voortplanting aan. Deze hulp komt eigenlijk neer op het 'wassen' van het sperma. Dit is een middel om het risico op overdracht op de moeder te verlagen, maar niet om het uit te sluiten. Daarom zal het medische team u ook voorstellen te kiezen voor een spermadonor of te opteren voor adoptie.

(1) Sturt AS, Dokubo EK, Sint TT. Antiretroviral therapy (ART) for treating HIV infection in ART-eligible pregnant women. Cochrane Database Syst Rev. 2010 Mar 17;(3):CD008440.

(2) Watts DH. Treating HIV during pregnancy: an update on safety issues. Drug Safety. 2006;29(6):467-90.

Aids is een chronische ziekte

Sinds tritherapieën beschikbaar zijn (1996), is een hiv-infectie een chronische ziekte geworden. Men is erin geslaagd de levensduur van de patiënten aanzienlijk te verlengen, maar tegelijkertijd zijn andere problemen ontstaan. Men gaat er bijvoorbeeld van uit dat 15 tot 20% van de patiënten op een bepaald ogenblik in een depressieve episode terechtkomt.

Depressie: diverse oorzaken

Ook al is de hiv-infectie onder controle, ze is en blijft ongeneeslijk. Het gaat dus om een ziekte van lange duur. De zware behandelingen, de angst dat de gezondheidstoestand achteruitgaat, de vooroordelen, de moeilijkheid om intieme relaties op te bouwen... Deze factoren wegen zwaar door op de schouders van alle seropositieven.

Hiv en depressie: de behandeling in gevaar

Een depressie heeft wel gevolgen voor de evolutie van de ziekte. Het belangrijkste risico is de therapeutische onnauwkeurigheid, waarbij de patiënt zijn medicatie niet meer of niet meer op de juiste manier neemt. Er wordt aangenomen dat de behandeling voor minimaal 80% moet gevolgd worden om doeltreffend te zijn. Een slechte opvolging van de behandeling stelt het virus bloot aan te lage medicatieconcentraties om replicatie te verhinderen. Het gevolg hiervan is de ontwikkeling van virusstammen die resistent zijn tegen de behandeling. Sommige antivirale middelen zijn bijgevolg niet meer doeltreffend zodat de behandeling gewijzigd moet worden.

De symptomen van depressie

Zwarte gedachten, slaapstoornissen, geheugenverlies, concentratiemoeilijkheden, lusteloosheid, gebrek aan motivatie? Deze symptomen moeten uw aandacht trekken en u moet er uw arts over aanspreken. U mag ook iemand raadplegen van het team van het referentiecentrum waar u regelmatig naartoe gaat. Een depressie mag niet te lichtzinnig opgenomen worden.

Doeltreffende behandelingen

De referentiecentra bieden een multidisciplinaire behandeling aan. Wanneer een depressie gediagnosticeerd wordt, kan een behandeling in samenwerking met de psycholoog of psychiater van het team worden opgestart. Deze opvolging, alsook een behandeling met antidepressiva leiden tot zeer goede resultaten, die vergelijkbaar zijn met de resultaten die vastgesteld worden in de algemene bevolking. Tot slot nog dit: de meeste antidepressiva zijn volledig compatibel met de antiretrovirale middelen.

U had net een onveilig seksueel contact en u vreest nu een eventuele besmetting met het aidsvirus… U denkt misschien dat u niets anders kunt doen dan drie maanden wachten om een aidstest te laten doen. U hebt het helemaal mis! U kunt gratis een 'behandeling na blootstelling' verkrijgen waarmee u het risico op besmetting kunt verkleinen. Deze weinig bekende behandeling bestaat uit het nemen van antiretrovirale middelen, die het vermenigvuldigingsproces van het virus vertragen. De behandeling moet na blootstelling aan het risico zo snel mogelijk starten, nog voordat het virus in de bloedbaan terechtkomt. Indien mogelijk binnen 2 tot 4 uur, bij voorkeur binnen 24 uur en in elk geval binnen 72 uur. Deze zware behandeling vervangt de preventiemaatregelen niet, maar is wel een bijkomend wapen in de strijd tegen aids.

Een onbeschermd seksueel contact met een seropositieve partner (een scheur in of een verschuiving van het condoom, geen gebruik van een condoom), een verkrachting, een uitwisseling van injectienaalden bij druggebruik, in een park in een rondslingerende injectienaald trappen, een agressor die u bijt… Er bestaan inderdaad talrijke risico-situaties. Daar horen ook onbeschermde seksuele betrekkingen bij met een persoon van wie u de gezondheidstoestand niet kent. Probeer in geval van twijfel uw partner te contacteren om te vragen wanneer zijn laatste aidstest werd uitgevoerd. Ga vervolgens naar een aidsreferentiecentrum. De arts zal het risico op overdracht samen met u inschatten. Dat risico is afhankelijk van de aard van het seksueel contact, alsook van de waarschijnlijkheidsgraad dat uw partner drager is van het virus. Daarvoor baseert de arts zich op verschillende factoren, onder meer het feit dat uw partner al dan niet afkomstig is uit een land met een hoge prevalentie van aids, een eventueel verband met druggebruik, het hebben van talrijke partners, in het bijzonder homoseksuele partners. In functie van deze factoren, zal de arts u al dan niet aanraden om de 'behandeling na blootstelling' te nemen.

Om deze behandeling gratis te krijgen, moet u zich begeven naar een van de negen Belgische aidsreferentiecentra of de daaraan verbonden wachtdienst. Hebt u geen tijd om ernaartoe te gaan, ga dan naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis of spoedgevallendienst. U krijgt er een pakket voor vier dagen, waarvoor u ongeveer € 100 betaalt. Vraag vooraf duidelijk of het pakket voorradig is. Daarna kunt u de rest van de behandeling gratis afhalen in een van de referentiecentra. Dat gebeurt in het kader van een medische opvolging van drie maanden met verschillende raadplegingen en bloedcontroles. Deze prestaties worden gedeeltelijk terugbetaald door uw ziekenfonds. De antiretrovirale middelen zelf zijn volledig gratis, ongeacht uw nationaliteit, uw verblijfstatus en of u lid bent of niet van een ziekenfonds.

Deze 'behandeling na blootstelling' mag niet lichtzinnig opgenomen worden. De zware behandeling moet gedurende 28 dagen genomen worden en de doeltreffendheid ervan is niet 100% verzekerd. De behandeling vervangt in geen enkel geval de preventiemaatregelen. Ze kan niettemin zeer nuttig zijn wanneer een condoom per ongeluk scheurt of bij een verkrachting. In dit laatste geval wordt de behandeling automatisch voorgeschreven.

Deze behandeling is lang taboe gebleven omdat men er geen banale behandeling wilde van maken. Ze is nog steeds weinig bekend bij de bevolking, maar ook bij artsen en centra voor gezinsplanning. Om dit wapen in de strijd tegen aids beter bekend te maken, zal een informatiecampagne zeker nodig zijn.