Behandeling

Mutatie van de malariaparasiet

Zoals alle parasieten en virussen kan ook de malariaverwekker Plasmodium muteren. Deze mutaties van het parasitaire genoom treden toevallig op en zijn normaal. Maar wanneer de mutatie optreedt in een omgeving waar antimalariamiddelen worden gebruikt, zullen alle parasieten zonder mutatie worden vernietigd, terwijl een parasiet overleeft als hij mutaties heeft die hem resistent maken tegen de behandeling. Zo ontstaat er een selectie en kan de parasiet zich vermenigvuldigen.

Gevolgen van geneesmiddelenresistentie

Voor alle klassen antimalariamiddelen is er geleidelijk aan resistentie ontstaan. Als er zich resistentie ontwikkelt, ontstaat er een vicieuze cirkel: er worden meer geneesmiddelen gebruikt, de resistente parasiet wordt vaker geselecteerd, de malaria verspreidt zich nog meer, er worden nog meer geneesmiddelen gebruikt... De enige manier om de epidemie in te dijken is dan een andere behandeling ontwikkelen.

Keuze voor combinatietherapie

Om het resistentierisico te verminderen heeft men behandelingen in monotherapie, waarbij dus één enkele actieve stof wordt gebruikt, vervangen door een combinatie van twee stoffen (ACT). Toch is er onlangs een resistentiehaard tegen artemisinine gevonden, op de grens van Cambodja en Thailand. Daarom beveelt de Wereldgezondheidsorganisatie aan om resistentie systematisch op te sporen en stimuleert ze wetenschappelijk onderzoek in dit domein.

In endemische gebieden

In bepaalde streken komt malaria zeer vaak voor, vooral in Afrika ten zuiden van de Sahara. Daar worden sommige personen zo vaak geïnfecteerd dat ze na jaren op natuurlijke wijze geïmmuniseerd zijn ('verworven immuniteit'), en de parasiet verdragen. Ze worden beschouwd als asymptomatische dragers van de parasiet (zonder symptomen).

Immuniteit garandeert echter nooit een totale bescherming. Het risico van ernstige complicaties na de infectie is wel minder. Dit verklaart waarom malaria in endemische streken vooral dodelijk is voor jonge kinderen. Zij hebben nog geen tijd gehad om voldoende immuniteit op te bouwen.

Niet-endemische gebieden

In niet-endemische gebieden is de bevolking totaal niet geïmmuniseerd. Als ze geen preventieve maatregelen nemen, en zich niet beschermen tegen muggen, hebben Europese reizigers, zowel volwassenen als kinderen, een verhoogd risico om malaria op te lopen. Op dezelfde manier 'verliezen' personen uit endemische gebieden hun immuniteit wanneer ze lang in een niet-endemische zone verblijven. Wanneer zij naar hun land van herkomst reizen, moeten ze dus dezelfde voorzorgsmaatregelen nemen als toeristen.

Behandeling van malaria

Het beste antimalariamiddel, in het bijzonder tegen de parasiet Plasmodium falciparum, is vandaag een klasse geneesmiddelen met de naam ACT (Artemisinin-based Combination Treatment). Dit zijn geneesmiddelen die artemisinine bevatten, een plantenderivaat. Om de doeltreffendheid van de behandeling te verhogen en om resistentie tegen te gaan, wordt het gecombineerd met een andere stof zoals lumefantrine, amodiaquine, mefloquine sulfadoxine-pyrimethamine of piperaquine. ACT's zijn gebruiksvriendelijk, ze bestaan in orale vorm en werken zeer snel.
De Wereldgezondheidsorganisatie raadt 5 ACT’s aan voor de behandeling van malaria: amodiaquine/artesunaat, sulfadoxine-pyrimethamine/artesunaat, mefloquine/artesunaat, arthemeter/lumefantrine en dihydroartemisinine-piperaquine. Enkel deze laatste twee, gecommercaliseerd onder de naam Riamet© en Eurartesim©, zijn goedgekeurd door het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) en dus in België te koop. Andere medicijnen – met name de ACT’s op basis van artesunaat – zijn in enkele gespecialiseerde centra beschikbaar, zoals in het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen.

Primaquine voor recidiverende malaria

Maar ACT's zijn niet doeltreffend tegen de hepatische vormen van Plasmodium vivax en Plasmodium ovale: er kan een nieuwe malaria-aanval optreden in de volgende maanden of jaren. Daarom wordt voor malaria door Plasmodium vivax en Plasmodium ovale primaquine gebruikt, een geneesmiddel dat is ontwikkeld in de jaren ‘40. Dit medicijn is echter enkel beschikbaar in gespecialiseerde centra zoals het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen en de Travel Clinic van het CHU Saint-Pierre in Brussel.