Symptomen

Behandeling van de ziektesymptomen heeft geen enkel effect op het ziekteverloop of op eventuele plaques of opstoten. Wel zorgt symptoombehandeling, als aanvulling op de onderhoudsbehandeling, ervoor dat de patiënt beter kan functioneren en verhoogt het de levenskwaliteit.

Depressie bijna onvermijdelijk

Het is normaal en zelfs te verwachten dat de patiënt een dip krijgt na het vernemen van de diagnose van multiple sclerose. Duurt die depressieve episode echter te lang of is ze te intens, dan is er een behandeling nodig om uit de vicieuze cirkel te raken: ziekte, vermoeidheid, depressie, isolement, verminderde activiteit, verlies van uithouding, vermoeibaarheid...

Uit de depressie geraken

Er bestaan heel wat antidepressiva die goed bekend zijn bij huisartsen. Sommige hebben zelfs een gunstig effect op de pijn. Geneesmiddelentherapie moet idealiter gecombineerd worden met, of voorafgegaan worden door een niet-medicamenteuze behandeling in het kader van psychotherapie.

Deze vermoeidheid kent meerdere oorzaken

Meer dan de helft van alle MS-patiënten klaagt over zware vermoeidheid.
Die vermoeidheid heeft verschillende oorzaken:

• De patiënt vertoont een deficit, bijvoorbeeld een evenwichtsstoornis, en gewone handelingen zoals lopen, vergen extra energie.
• Ongeveer de helft van de patiënten kampt met slaapstoornissen, waardoor ze onvoldoende recupereren. Een depressie kan die bevorderen.
• Sommige MS-patiënten hebben last van vermoeidheid, ook al hebben ze geen slaapstoornissen of ernstige deficits. Die vermoeidheid hangt rechtstreeks samen met de ziekte en wordt wellicht veroorzaakt door de chronische hersenontsteking. Ze lijkt in zekere mate op de sufheid die typisch is voor meningitis (hersenvliesontsteking).

De oorzaken aanpakken

De vermoeidheid behandelen, heeft dan ook vooral als doel de drie oorzaken ervan te bestrijden:

• De deficits verminderen en de uithouding verhogen.
• De slaapstoornissen en de depressie behandelen.
• Starten met een onderhoudsbehandeling van MS.

Ontgoochelende geneesmiddelenbehandelingen

Vermoeidheid behandelen met geneesmiddelen, levert vaak ontgoochelende resultaten op. Alleen aanpassing van het leefritme en vooral regelmatig sporten, hoe beperkt ook, hebben een duurzaam effect bij vermoeidheid.

Reflexhoudingen

Als we rechtstaan, hebben we de natuurlijke neiging om onze armen te buigen en onze benen en romp te strekken. Die reflexhoudingen zijn gedeeltelijk geïnhibeerd, met andere woorden: ze worden gecontroleerd door de hersenen tijdens onze bewegingen. Zo kunnen we soepel lopen en kleine voorwerpen vastnemen (fijne motoriek).

Als de hersenbanen die het ruggenmerg sturen, beschadigd zijn, hebben we de neiging om die houding te overdrijven en onze benen en romp extra op te spannen.

Spasmen en myoclonieën

Soms kan de minste, enigszins snelle beweging, intense spiercontracties veroorzaken: spasmen. Die zijn vaak pijnlijk en altijd hinderlijk.

Myoclonieën zijn herhaalde spierschokjes die 'snachts optreden en de slaap ernstig kunnen verstoren. De patiënt is zich daar niet van bewust, maar de partner wordt wel wakker!

Voortdurende samentrekking

In het beginstadium van multiple sclerose kan die verstoorde controle zich uiten in abnormaal hevige reflexen in armen en benen. Bij ernstiger hersenletsels zijn de betrokken spieren voortdurend gespannen. We spreken dan van spasticiteit.

Die voortdurende samentrekking van arm-, been- en rompspieren hindert de bewegingen, maakt ze minder nauwkeurig en mechanischer, en kan ze zelfs volledig onmogelijk maken. Spasticiteit kan ook zeer pijnlijk zijn.

Fampridine®, een nieuwe symptomatische behandeling

4-aminopyridine, een molecule die al lang wordt gebruikt, is nu beschikbaar in de vorm van vertraagde afgifte: Fampridine®. Hiermee vergroot de kans dat de patiënt reageert op de behandeling en verminderen de nevenwerkingen. Bij 1/3 van de patiënten vermindert Fampridine® de stijfheid en maakt het de bewegingen sneller en vlotter, ook bij het wandelen.

De behandeling van spasticiteit

De beste behandeling van spasticiteit blijven kinesitherapeutische soepelheidsoefeningen. Antispastische geneesmiddelen (Dantrium®, Lioresal® en Sirdalud®) kunnen spasticiteit en in mindere mate ook spasmen en myoclonieën helpen bestrijden.

De pomp met baclofen

Bij spasticiteit en spasmen in alle onderste ledematen die invaliderend zijn en waarbij geneesmiddelen niet helpen, kan een pomp met baclofen geplaatst worden. Bij deze chirurgische techniek wordt onderhuids een pompje ingebracht dat in het cerebrospinale vocht rond het ruggenmerg rechtstreeks een antispastisch geneesmiddel, baclofen, inspuit. 

Soms ernstige onhandigheid

Beven (tremor) kan optreden in rust of in beweging. De patiënt 'mist' dan door die ritmische trilbewegingen zijn doel. Deze zogenaamde actietremor kan soms ernstige onhandigheid veroorzaken. Beven als gevolg van MS is moeilijk te behandelen, want geneesmiddelen brengen vaak onvoldoende soelaas.

Diepe hersenstimulatie

Bij ernstige en invaliderende tremor kunnen sommige patiënten baat hebben bij een herseningreep, de zogenaamde diepe hersenstimulatie. Daarbij wordt een elektrode ingeplant in de hersenbasis, meer bepaald in de zones die de bewegingen sturen.

Veel voorkomend probleem

Slaapstoornissen treffen bijna de helft van alle MS-patiënten. Ze veroorzaken vermoeidheid en verergeren daardoor de andere symptomen van multiple sclerose. Als levensstijlmaatregelen niet volstaan, kunnen aangepaste geneesmiddelen voorgeschreven worden.

Slaaponderzoek?

Een twee nachten durend slaaponderzoek in het ziekenhuis kan nuttig zijn om stoornissen op te sporen en te behandelen, zoals nachtelijke myoclonieën (willekeurige spiercontracties) en slaapapneu. Depressie is trouwens een frequente oorzaak van slaapstoornissen, en moet dus tijdig opgespoord en behandeld worden.

MS begint al voor de eerste symptomen

De symptomen van multipele sclerose zijn een gevolg van de afbraak van myeline maar ook van de neuronen zelf in de hersenen en/of het ruggenmerg.

Het ziekteproces begint dus lang voor de eerste symptomen verschijnen. Zo zijn bij de eerste NMR vaak al verschillende letsels te zien, ook al heeft de patiënt nog maar één enkele opstoot gehad.

De allereerste symptomen van multiple sclerose

Sommige symptomen komen vaker voor bij het begin van multiple sclerose. Gevoelsstoornissen zoals prikkelingen, voosheid, elektrische ontladingen, verminderde gevoeligheid of verlies van gevoeligheid en evenwichts- en loopstoornissen zijn veel frequenter dan krachtsverlies.

Deze gevoelsstoornissen worden echter vaak verwaarloosd door de patiënt of de arts.

Gezichtsstoornissen zoals verminderd zicht of gezichtsverlies aan één oog, bij ontsteking van de oogzenuw (optische neuritis), zijn eveneens frequent in het beginstadium van de ziekte.

Elke patiënt is anders

In een verder stadium van multiple sclerose (MS) zijn de symptomen wisselender. Gelukkig heeft een patiënt nooit alle symptomen tegelijk. Elke patiënt is anders, en alleen het toeval bepaalt waar er zich precies een plaque vormt in de hersenen en het ruggenmerg. Vergelijking met andere patiënten is dan ook zinloos

Symptomen van MS of van iets anders?

In het beginstadium van de ziekte kan de patiënt de ziektesymptomen vaak moeilijk onderscheiden van andere problemen, die er geen verband mee houden. Het is niet omdat iemand MS heeft, dat hij of zij niet ook een discushernia of een blaasinfectie kan krijgen, of bijziend kan worden. Hoe dan ook, als de symptomen langer dan een paar dagen aanhouden en hinderlijk/invaliderend zijn, moet u absoluut een arts raadplegen.

Enkele 'typische' symptomen van MS

• Gevoelsstoornissen aan een lidmaat (armen, benen ...) of een deel ervan: verminderde gevoeligheid, branderig gevoel, prikkelingen, elektrische ontladingen.
• Gezichtsstoornissen: de meest frequente aandoening is optische neuritis. De typische symptomen zijn: verminderd zicht uit één oog en veranderde kleurwaarneming aan datzelfde oog. Maar ook andere aandoeningen zijn mogelijk, zoals dubbel zicht (diplopie) of zwarte vlekjes (scotoom).
• Coördinatiestoornissen die vooral veroorzaakt worden door aantasting van de kleine hersenen: moeite om precieze bewegingen uit te voeren, articuleerproblemen, evenwichtsstoornissen.
• Krachtsvermindering aan één of meer ledematen.
• Krachtsvermindering aan beide benen en gevoeligheidsverlies door aantasting van het ruggenmerg (myelitis).
• Evenwichtsstoornissen door aantasting van de zogenaamde diepe gevoeligheid, d.w.z. het vermogen van het lichaam om zich te oriënteren in de ruimte.
• Problemen om urine en stoelgang op te houden en seksuele problemen.

Overbelasting

Bij vermoeidheid, stress en infecties kunnen de symptomen opnieuw opduiken. De neuronen in de gezonde zones raken immers overbelast. De symptomen wisselen, maar er zijn geen nieuwe opstoten.

Kenmerkende pijn van MS

Pijn kan verschillende vormen aannemen bij MS-patiënten. Ze kan:

• aanhoudend of fluctuerend zijn,
• lokaal of verspreid,
• alleen voorkomen of in combinatie met gevoeligheidsverlies,
• spontaan optreden of alleen bij contact...

De pijn kan ook uitgelokt worden door de stijfheid en de spasmen die karakteristiek zijn voor de ziekte (cf. spasmen).
Pijn bij MS is vaak het gevolg van een verstoorde prikkeloverdracht in de hersenen. In dat geval spreken we van neuropathische pijn.

Klassieke pijnstillers weinig doeltreffend

Als de pijn verband houdt met een verkeerde perceptie van gevoelens door de hersenen spreken we van neuropathische pijn. Die reageert meestal zeer slecht op de klassieke pijnstillers, zoals paracetamol (Dafalgan®) en ontstekingsremmers. In dat geval kunnen morfinederivaten (tramadol, codeïne, oxycodine, fentanyl...) noodzakelijk zijn.

Anti-epileptica en tricyclische antidepressiva

Om niet in een vicieuze cirkel te belanden waarbij de dosis voortdurend moet worden opgedreven, kunnen anti-epileptica en tricyclische antidepressiva nuttig zijn. Deze geneesmiddelen lijken te werken door de pijnneuronen te desensibiliseren en ervoor te zorgen dat ze minder snel overprikkeld raken.

Individuele aanpassing

Geen enkel van die geneesmiddelen kan voor alle patiënten soelaas bieden. Ze hebben trouwens allemaal bijwerkingen, die verschillen van persoon tot persoon. Arts en patiënt moeten samen de meest geschikte medicatie en dosis zoeken, en dat vergt tijd.

En als het niet werkt?

Soms is het enkel mogelijk de pijn draaglijk te maken in plaats van ze te doen verdwijnen. Als neuropathische pijn langer dan zes maanden aanhoudt, ondanks een aangepaste behandeling, kan het noodzakelijk zijn om gespecialiseerde pijnbehandelingsteams in te schakelen.

Neuronen sterven af

Intellectuele stoornissen bij MS hangen rechtstreeks samen met het afsterven van neuronen in de hersenen. Tijdens het ziekteproces van MS worden sommige axonen, de verbindingskabeltjes tussen de neuronen, beschadigd en letterlijk doorgesneden. Daardoor beginnen de neuronen te degenereren en sterven ze af. Als de letsels toenemen, sterven er ook meer neuronen af en beginnen de hersenen minder goed te functioneren.

Brein werkt trager

De patiënt wordt niet zomaar ineens dement of krijgt niet eensklaps geheugenverlies of spraak- of redeneerstoornissen. De hersenen werken gewoon trager en zijn sneller verzadigd. De eerste intellectuele stoornissen die optreden, zijn dan ook concentratiestoornissen, trager denken en een verslechterd kortetermijngeheugen. Deze stoornissen verschillen schijnbaar niet van die bij vermoeide of angstige personen. Wie is nog nooit vergeten waar hij zijn balpen heeft gelegd? Wie heeft nog nooit moeite gehad om een discussie te volgen met verschillende personen? Of om geconcentreerd te blijven tijdens een vergadering? Enzovoort.

Verstoring van het beroeps- en sociaal leven

Bij patiënten met intellectuele stoornissen worden die problemen frequenter en hinderen ze het beroeps- en sociaal leven. Bij twijfel kan een neuropsycholoog de intellectuele capaciteiten onderzoeken. Dit soort onderzoek geeft een beter beeld van welke capaciteiten precies behouden of aangetast zijn, met het oog op eventuele revalidatie.

Verergerende factoren vermijden

Er bestaan geen doeltreffende behandelingen om de intellectuele capaciteiten te verhogen. Het komt er dan ook vooral op aan om verergerende factoren te vermijden:

• gebruik van kalmeer- of slaapmiddelen;
• alcohol;
• vermoeidheid;
• stress.

Onderhoudsbehandelingen van multiple sclerose ten slotte vertragen de vorming van nieuwe letsels en remmen op die manier de achteruitgang van de intellectuele capaciteiten af.

Urogenitale symptomen:

• aandrang om te urineren of stoelgang te hebben;
• moeite om de blaas te ledigen;
• constipatie;
• incontinentie;
• pijn en gevoelsstoornissen in de bekkenbodem;
• erectie- en ejaculatiestoornissen;
• geen orgasme kunnen krijgen;

... zijn stuk voor stuk symptomen die zich kunnen voordoen bij MS. Deze stoornissen worden vaak verwaarloosd door neurologen, en de patiënt praat er niet zo gemakkelijk over. Toch bestaan er behandelingen om zijn levenskwaliteit te verbeteren.

Durf erover praten!

De eerste stap is erover praten met uw arts. Hij zal een gewoon onderzoek uitvoeren om de aard van de stoornissen te bepalen, en een aangepaste behandeling voorstellen. Bij complexere gevallen kan de hulp van een specialist noodzakelijk zijn. Momenteel worden er nieuwe technieken ontwikkeld, en het zou jammer zijn daar niet van te profiteren.