Er zijn twee belangrijke soorten wondinfecties. De meest voorkomende zijn bacteriële infecties. Veel zeldzamer zijn schimmel-/gistinfecties die men kan oplopen bij het werken met planten of in de tuin.

Bacteriën, de belangrijkste bron van wondinfecties

Volgens Thierry Van der Schueren, huisarts en algemeen secretaris bij de Société Scientifique de Médecine Générale (SSMG) leven er heel wat onschadelijke bacteriën op onze huid. “Maar bij een breuk kunnen de bacteriën het beschadigde gebied en het weefsel binnendringen. In die weefsels hebben ze veel ruimte om zich te vermenigvuldigen, te groeien en zich door het hele lichaam te verspreiden. Sommige bacteriën vermenigvuldigen zich elke twintig minuten, hun groei is exponentieel. Bij een wonde die geïnfecteerd raakt, kan het dus heel snel fout gaan als u niet ingrijpt.”

Kolonisatie van de wonde en invasieve infecties

“Er kan enerzijds kolonisatie van de wonde optreden, anderzijds bestaan er ook invasieve infecties. Kolonisatie is een normaal proces dat niet noodzakelijk pathologisch is. Het is het feit dat bacteriën naar de wond komen, maar het genezingsproces niet verstoren en de gezondheid van de gewonde niet in gevaar brengen. Bij invasieve infecties daarentegen dringen de bacteriën het gewonde weefsel binnen en verspreiden zich naar het omringende gezonde weefsel of zelfs naar het hele lichaam - via de lymfevaten of bloedvaten. Het eindpunt van deze invasieve infectie is sepsis: de passage van de microbe door het hele lichaam, via het bloed. Dat is een infectie die dodelijk kan zijn.”

Op welke symptomen letten bij een wonde?

“Bij een wonde kunnen de waarschuwingstekens soms heel subtiel zijn, en soms significant, soms talrijk en soms uniek. Deze tekenen hoeven niet allemaal aanwezig te zijn of consistent te zijn. Als er maar één is, is dat reden tot bezorgdheid.”

• Er zijn algemene symptomen, vooral koorts en koude rillingen. “Bij een wonde met koorts moet men snel een arts raadplegen.”
• Bij sommige lokale symptomen moet men ook alert zijn, zoals bij “pijn in de wonde, vooral als die pulserend is (de pijn veroorzaakt opeenvolgende kloppingen, een beetje zoals een hartslag, in de wond); bij veranderingen in kleur, wanneer de wonde roder wordt of zelfs, in latere stadia, groen, geel of zwart; bij het optreden van een geur, wat vrij zeldzaam is; wanneer de rand van de wond order wordt, meer gezwollen, gevoeliger wordt en als de roodheid zich buiten de wond uitstrekt naar de gezonde huid.” “Een geval apart is de beetwonde. Of de beet van een dier of een mens komt, de wonde zal bijna altijd geïnfecteerd raken. In geval van een beet moet u snel een arts raadplegen om eventueel een gerichte behandeling te krijgen, afhankelijk van het soort beet.”

Wat te doen bij een wonde?

De eerste stap is het schoonmaken van de wonde met water en zeep, gevolgd door het ontsmetten met een antiseptische oplossing (er is een ruime keuze: middelen op basis van jodium, waterige oplossing, gel, enz.), alvorens de wond af te dekken met een verband. Raadpleeg uw arts in geval van een beet, een waarschuwingsteken of twijfel over de wonde.

Bent u van plan om te gaan wandelen in Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland of een ander deel van Oost-Europa? Vergeet dan niet om niet alleen goed schoeisel te kiezen, maar je ook goed uit te rusten tegen tekenbeten (lange mouwen, lange broek, insectenspray...). Het spinachtige beestje van bijna 5 mm lang met acht poten kan u namelijk opwachten in bossen, struikgewas en hoog gras. De laatste vijf decennia, voornamelijk als gevolg van de opwarming van de aarde, hebben teken Europa stormenderhand veroverd en sinds 2015 duiken ze ook vaker op in België.¹

Hoe kunt u zich beschermen tegen teken?

Naast hun traditionele gastheren (herten, schapen, honden, vogels, enz.) zijn mensen eerder toevallige gastheren voor de teek die dorst naar bloed om te kunnen groeien (in drie stadia na het stadium van ei: larve, nimf en volwassene).² Na een beet, tijdens het zuigstadium, kan de kleine teek een groot gevaar vormen door bacteriën, virussen of parasieten over te brengen. De meest voorkomende infecties zijn:

• de ziekte van Lyme (of Lyme borreliose), wordt overgebracht door een teek die besmet is met de Borrelia burgdorferi bacterie, waarvan de symptomen cutaan (roodheid, erytheem), articulair (pijn) of neurologisch (zwakte, gezichtsproblemen, koorts...) kunnen zijn; in de meeste gevallen zal behandeling met antibiotica helpen om er komaf mee te maken;
• tekenencefalitis, overgebracht door een virus dat aanwezig is in de speekselklieren van de teek. De ontsteking van de hersenen kan leiden tot aanzienlijke neurologische schade, maar er zijn drie preventieve vaccins³.

Hoe een teek verwijderen?

1. Blijf kalm! Het verwijderen van een teek kan heel onaangenaam lijken, maar als u het correct doet loopt u geen risico en is het pijnloos.
2. Verwijder de teek meteen. Als de teek besmet is en u hem snel kunt verwijderen, dan kunt u de ziekte van Lyme vermijden omdat het over het algemeen enkele uren duurt voordat de verantwoordelijke bacterie wordt overgedragen op de gastheer.
3. Doe een beroep op anderen. Vraag hulp als de teek zich op een plek bevindt die u zelf niet kunt bereiken…
4. Gebruik een tekenpincet- of kaart. Ze zijn verkrijgbaar bij de apotheek en gemaakt om teken te verwijderen (vergeet niet de gebruiksaanwijzing te lezen). Je kunt ook een gewoon pincet gebruiken. Verwijder de teek niet met uw vingers, om te vermijden dat u de buik van de teek, die besmet bloed kan bevatten plet.
5. Verwijder de teek zo dicht mogelijk bij uw huid (idealiter onder het abdomen van de teek, om te vermijden dat u de buik plet).

6. Verwijder de teek traag en met éen enkel gebaar. Gebruik een continue beweging, zonder te rukken of te draaien, totdat hij helemaal uit de huid is.
7. Ontsmet de plek van de beet en de huid er om-heen. Het gebruik van een antiseptische en ontsmettende oplossing wordt aanbevolen om infecties of complicaties te voorkomen en de genezing te bevorderen. Desinfecterende middelen met een breed spectrum kunnen schadelijke micro-organismen (bacteriën, schimmels, virussen) elimineren; raadpleeg uw apotheker voor meer informatie. Soms blijft er een klein stukje teek achter op de plek van de beet, maar dit kan niet worden verwijderd. Als de beet goed behandeld wordt, zal het lichaam het in de meeste gevallen zelf afvoeren. Houd de plek van de tekenbeet wel in de gaten tot ze volledig genezen is. Raadpleeg onmiddellijk een arts als u merkt dat de plek verslechtert of rood wordt.⁴

In 2023 werden er in België 5.896 tekenbeten bij personen gerapporteerd via Tekennet. Dat zijn er bijna 1.000 meer dan in 2022 (4.918 tekenbeten), maar beduidend minder dan het gemiddelde voor de periode 2016-2021 (8.569 tekenbeten). Net zoals voorgaande jaren werden in 2023 meer tekenbeten gemeld in Vlaanderen (62,7%) in vergelijking met Wallonië (36,0%). Het aantal meldingen in Brussel bleef opnieuw beperkt (1,3%).

Tekenbeten: van maart tot en met oktober

Net zoals de voorbije jaren werden de meeste tekenbeten in 2023 opnieuw gemeld in de periode maart tot en met oktober, met een (lager dan gemiddelde) piek in juni. De omstandigheden waarin mensen tekenbeten oplopen blijven ook vergelijkbaar, waarbij beten vooral worden opgelopen tijdens vrijetijdsactiviteiten, in de eigen tuin en het bos.

Preventie van tekenbeten

Nu we weer massaal de natuur zullen intrekken, moeten we ons bewust blijven van de mogelijke gevolgen van een tekenbeet. Daarom lanceert het Departement Zorg opnieuw de campagne “Wees niet gek. Doe de tekencheck.”, om mensen aan te zetten tot het voorkomen van tekenbeten en het controleren van hun lichaam na een buitenactiviteit. De campagne en de website www.tekenbeten.be geven een eenvoudig advies aan iedereen die in de natuur komt: controleer je lichaam op teken, verwijder ze en volg de plaats van de beet op. “Als Departement Zorg blijven wij natuurbezoeken aanmoedigen, maar met deze campagne willen wij iedereen bewust maken van de mogelijke gevolgen van een tekenbeet die op een eenvoudige manier te voorkomen zijn”, zegt Joris Moonens, woordvoerder van het Departement Zorg.

Een val, een snijwonde, een brandwonde of een beet, het kan iedereen overkomen. Om infecties van de wonde of erger te voorkomen, moet er snel en adequaat gereageerd worden. “Heel wat mensen gebruiken ‘grootmoeders remedies’ zoals bijvoorbeeld het aanbrengen van honing of melk op de wonde. Maar die middeltjes werken niet, integendeel, ze kunnen het optreden van infecties bevorderen. De 'grootmoeder weet het beter' middeltjes zijn niets anders dan tijdverspilling”, zo zegt dr. Thierry Van der Schueren, huisarts en algemeen secretaris bij de Société Scientifique de Médecine Générale (SSMG).

Hoe wonden verzorgen

Maak de wonde schoon. “Als je een wonde of schaafwonde hebt, moet je die eerst schoonmaken, vooral als ze vuil is. Dat kan het geval zijn bij een val van een fiets of een wonde bij het tuinieren (grond, stof, vuil). Aarzel niet om de wonde schoon te maken met water en zeep en het vuil dat eventueel in de wonde is achtergebleven te verwijderen. De wonde moet schoon zijn.”

Desinfecteer de wonde. “Daarna moet de wonde gedesinfecteerd worden", zegt dr. Van der Schueren. Er zijn veel soorten ontsmettingsmiddelen, het aanbod is heel divers: van oplossingen met alcohol van 70 graden (hoewel minder aan te raden voor kwetsbaar of gewond weefsel) tot middelen op basis van jodium, in waterige vorm of in gelvorm.

Dek de wonde af. “Ten slotte moet de wonde worden afgedekt om het risico op infectie en ongunstige evolutie te beperken.”

Diepe of bloederige wonden

Als de wonde groot is, of diep en/of hevig bloedt kunt u het best een arts raadplegen om uit te zoeken of de wonde niet nader moet worden onderzocht, en om zeker te zijn dat er geen sprake is van een doorgesneden bloedvat of pees, of als het bot zichtbaar is. “In die gevallen moet een zorgverstrekker de wonde onderzoeken en eventueel enkele hechtingen aanbrengen om een snellere genezing te bevorderen en het risico op infectie te verminderen. Het is beter dat de professional de persoon geruststelt over de wonde dan dat hij later geconfronteerd wordt met een patiënt die te lang thuis is gebleven met een gapende wonde, en die uiteindelijk, wanneer hij of zij twee of drie dagen later naar de dokter gaat, een wonde heeft die opnieuw geopend moet worden om goed behandeld te kunnen worden, wat het genezingsproces bemoeilijkt. Een grote wonde moet binnen de vier uur gehecht worden", aldus dr. Van der Schueren.

Wonden, enkele bijzondere gevallen

• Bijtwonden verdienen speciale aandacht omdat ze vatbaar zijn voor infecties en heel snel moeten worden gedesinfecteerd. Bij bijtwonden is een bezoek aan de arts noodzakelijk.
• Een ander speciaal geval is een brandwonde”. Vóór alles moet werk gemaakt worden van het ‘koelen’ van de wonde. Aangezien de huid een isolerend vermogen heeft, houdt ze ook warmte vast en zal de wonde uitbreiden. Daarom is het belangrijk de brandwonde onder een straal koud water te houden. Deskundigen raden de formule "20-20-20" aan: de brandwonde koelen met water van 20°C, gedurende 20 minuten, op 20 cm afstand van de waterbron.
• "Iedereen moet altijd ‘in orde zijn’ met tetanusvaccinatie, want alle huidwonden kunnen een bron van besmetting met tetanus zijn. Het vaccin mag niet langer dan tien jaar eerder toegediend worden om nog doeltreffend te zijn. Bent u niet of te lang geleden gevaccineerd, dan moet u uw arts raadplegen voor een boostervaccin om tetanusinfecties, die in België helaas nog altijd voorkomen, te vermijden.”

Wonden: wat moet er in de EHBO-doos?

• Een ontsmettingsmiddel. Vandaag zijn ontsmettingsmiddelen ook verkrijgbaar in handige monodosissen.
• Een paar kompressen, liefst steriel, om de wonde te bedekken. Ook kompressen zijn verkrijgbaar in individuele verpakkingen.
• Verband.
• Een ander klein stoffen verband dat blijft zitten zonder dat er klevers of pleisters aan te pas moeten komen. Bij bloedingen kan met dit type wondverband druk worden uitgeoefend op de wonde om het bloeden te stelpen.
• Dr. Van der Schueren waarschuwt: “Ernstigste verwondingen bij fracturen treden op bij sporten waarbij je met hoge snelheden beweegt, zoals skateboarden, skeeleren of fietsen. Om blessures te voorkomen, is het belangrijk ervoor te zorgen dat deze sporten worden beoefend met de aanbevolen bescherming: helm, kniebeschermers, enz.” Laten we niet vergeten dat preventie altijd beter is!