Moeten ouderen zich vaker laten screenen op borstkanker?

“Ongeveer 30 procent van de patiënten bij wie we de diagnose borstkanker stellen, is zeventigplusser. Toch gebeurt borstkankerscreening in België maar van 50 tot 69 jaar en is er na 70 jaar geen systematische screening meer. Een terecht beleid vanuit globaal bevolkingsstandpunt, want het nut van screenen neemt af met de leeftijd omdat ouderen ook vaker sterven aan andere kwalen. Bovendien mogen we de waarde van borstkankerscreening ook niet overdrijven. Het leidt bij het doelpubliek van 50 tot 69 jaar tot een lichte afname van borstkankersterfte met 20 procent, maar er is ook veel overdiagnostiek en overbehandeling van tumoren die nooit een probleem gegeven zouden hebben. We raden een algemene bevolkingsscreening voor borstkanker boven de 70 jaar dus niet aan, maar er kunnen vrouwen zijn met verhoogd risico op borstkanker. Bij hen kan een screening overwogen worden in overleg met de arts, rekening houdend met de gezondheidstoestand en levensverwachting en de wens van de patient.”

Waarom hebben ouderen een specifieke behandeling nodig?

“Bij elke patiënt bekijken we hoe groot en agressief de tumor is, maar bij ouderen komen daar twee aspecten bij. Enerzijds moeten we een zicht krijgen op de algemene gezondheidstoestand door middel van een geriatrische evaluatie. Hierdoor kunnen we veel beter inschatten of de patiënt nog lang genoeg zal leven om een eventueel herval mee te maken, en of de patiënt een behandeling met bijvoorbeeld chemotherapie aankan. Anderzijds is er de wens van de patiënt: vindt hij het de moeite om chemotherapie te krijgen en zo 10 tot 15 procent meer overlevingskans te hebben? Voor sommigen is dat het geval, voor anderen niet. Uiteindelijk beslist de patiënt daar zelf over. De leeftijd van de patient alleen bepaalt niet de behandeling.”

En wat houdt zo’n geriatrische evaluatie juist in?

“Bij zo’n evaluatie kijken we naar het orgaan met de kanker en naar de patiënt in zijn geheel. We doen dat aan de hand van vragen: hoe functioneert zij thuis, is zij recent gevallen, heeft zij geheugenproblemen of depressie, is er ondervoeding, is er onnodige medicatie of zijn er onderliggende ziekten die de prognose en behandeling beïnvloeden? De antwoorden op al die vragen kunnen leiden toteen beter inzicht in welke behandelingen gegeven kunnen worden en welke mogelijks achterwege gelaten kunnen worden.”   

Is zo’n geriatrische evaluatie belangrijk?

“Absoluut. Ouderen hebben vaak nog andere kwalen. Met zo’n evaluatie kunnen we inschatten hoe fit iemand is, of een operatie of bestraling nog zinvol is, en of die persoon chemotherapie of targeted therapy gaat aankunnen. Met zo’n geriatrische evaluatie verminderen we de kans op over- of onderbehandeling, en gaan we onnodige borstkankersterfte en onnodige nevenwerkingen van therapie zo veel mogelijk vermijden. We hebben zo ook een beter zicht op de levensverwachting van die persoon. Als een persoon een agressieve borsttumor heeft, maar algemeen frêle is, is de gemiddelde levensverwachting kort, en zal preventieve chemotherapie meer kwaad dan goed doen. Maar als een fitte zeventiger een agressieve tumor heeft, kan chemo wél de moeite zijn.”

Vindt er bij ouderen nog vaak een borstoperatie of -reconstructie plaats?

“Ouderen worden minder vaak geopereerd, ze krijgen minder bestraling of chemotherapie. Ook reconstructies vinden minder vaak plaats omdat ouderen dat gemiddeld minder belangrijk vinden, maar ook omdat het toch redelijk zware ingrepen kunnen zijn.”

Zijn sommige behandelingen niet meer mogelijk bij ouderen?

“Op basis van de uitkomst van de geriatische assessment zal een patient specifiek behandeltraject worden bepaald. Klassieke chemotherapie is bij ouderen niet zo evident, maar er bestaan ook aangepaste schema’s die de kans op hervallen aanzienlijk verkleinen.”

Met Rekanto ontwikkelde Stichting tegen Kanker een professioneel bewegingsprogramma op maat voor kankerpatiënten. Waarom is bewegen zo belangrijk voor deze patiënten?

“Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat borstkankerpatiënten die fysiek actief blijven tijdens en na hun behandeling, hun sterfterisico met 34% zien verminderen. Hun kansen op herval dalen met 24%. Bovendien heeft bewegen een positieve impact op vermoeidheid en depressie. Veel vrouwen met kanker worstelen echt met die vermoeidheid. Vroeger ging men er vaak van uit dat rust de beste remedie was, maar wetenschappelijke studies bewijzen het tegendeel. Door regelmatig te bewegen, herstel je sneller en kan je die negatieve spiraal van vermoeidheid beter doorbreken.”

Op welke manier verschilt het Rekanto-programma van de klassieke sportschool?

“Al onze lesgevers zijn professionele bewegingscoaches die de ziekte heel goed kennen. Zij zijn speciaal opgeleid om vrouwen met kanker zo goed mogelijk te begeleiden. Het Rekanto-programma is niet te zwaar, niet te eenvoudig, maar écht op van elke patiënt. Dat geeft vertrouwen en stimuleert om de inspanningen vol te houden. Deelnemers vinden het bovendien heel prettig dat ze via Rekanto op een aangename manier in contact komen met lotgenoten. Ze delen hun ervaringen en putten kracht uit de verhalen van andere vrouwen die al een weg afgelegd hebben in hun herstelproces.”

Wat is het ideale moment om met zo’n bewegingsprogramma te beginnen?

“Hoe vroeger, hoe beter. Veel ziekenhuizen voorzien op dit moment al een revalidatieprogramma van 12 weken. Hopelijk wordt dit zo snel mogelijk in alle ziekenhuizen ingevoerd. Rekanto is de perfecte brug tussen zo’n programma en het klassieke sportaanbod. Na een jaar begeleid sporten kan de patiënte immers vlot terug instappen in het standaard sportaanbod.”

Hoe kan iemand starten met Rekanto?

“Patiënten kunnen zich gewoon inschrijven op onze website en hebben enkel een medisch attest nodig. Onze bewegingscoach werkt – op basis van de fysieke conditie en de persoonlijke doelstellingen van de patiënt – een gepast trainingsprogramma uit. De meeste activiteiten zijn in groep, maar toch worden alle deelnemers individueel gestimuleerd om hun grenzen te verleggen.”

Welke sporten zijn het best geschikt na borstkanker? En welke sporten vermijden ze beter?

“Dé ideale sport bestaat niet. Rekanto biedt een breed gamma aan activiteiten: van nordic walking en aquagym tot gymnastiek en yoga. Heel recent ontwikkelden we ook een à la carte-sportaanbod waar de patiënt in een fitnesszaal individueel begeleid wordt door een personal coach. Welke sport de vrouw uiteindelijk kiest, maakt niet zo veel uit. Zo lang ze maar beweegt en er plezier uit haalt.”

Angst om te hervallen

Na de behandeling was ik enorm bang om te hervallen. De artsen hebben bij mij namelijk een abnormaal gen BRCA1 vastgesteld. Daardoor is het risico op hervallen veel hoger. Regelmatig moest ik op controleonderzoek. Dan stak die angst telkens weer de kop op.

Psychologische steun

De Stichting tegen Kanker raadde mij een psycholoog aan. Bij hem heb ik drie sessies gevolgd om te leren omgaan met mijn vrees. Door de sessies werd ik er mij van bewust dat het geen zin heeft om mijn angst constant te onderdrukken. Die komt toch telkens weer naar boven. Ik begreep dat het beter is met de angst te leren leven dan die te negeren. Sindsdien voel ik mij veel beter.

Angst aanvaarden

De angst om te hervallen kan ons leven vergallen. Het is daarom zeer belangrijk ermee te leren omgaan en hem te aanvaarden. Want wat men ook doet, de angst blijft.

Welke behandelingen kunnen leiden tot gewichtstoename bij patiënten met borstkanker?

Marika Csergo (MC): De chemotherapie voor de behandeling van borstkanker wordt soms gecombineerd met corticoïden. Gewichtstoename is een van de mogelijke bijwerkingen van deze van cortisone afgeleide geneesmiddelen.

Bij hormoonafhankelijke borstkanker is hormoontherapie dan weer essentieel om het risico op hervallen te beperken. Ook deze behandeling kan gewichtstoename veroorzaken.

Zijn de behandelingen de enige oorzaak van gewichtstoename bij borstkanker?

Viviane Martin (VM): Neen. Borstkanker hebben is een zware en beangstigende ervaring. Sommige patiënten hebben dan de neiging om vette en/of zoete producten te eten - niet omdat ze honger hebben, maar als troost. Anderen snoepen uit verveling, want vergeet niet dat ze van de ene dag op de andere in ziekteverlof zijn. En dan is er nog de vermoeidheid waardoor patiënten minder makkelijk aan lichaamsbeweging doen en vaak ook minder zelf gaan koken en meer bereide gerechten in huis halen. Al die dingen samen doen verdikken.

Moeten vrouwen die borstkanker (gehad) hebben hun eetgewoonten veranderen?

MC: Patiënten die vóór hun kanker goede eetgewoonten, een goede leefhygiëne en een BMI lager dan 25 kg/m² (1) hadden, moedigen we aan zo verder te doen en elke gewichtstoename zo te voorkomen. Vrouwen die al vóór hun kanker te veel wogen of die onnodig glutenvrije, lactosevrije en andere diëten volgen, proberen we bij te sturen. We helpen ze om hun verkeerde eetgewoonten te veranderen en om (weer) evenwichtiger te eten. 

Waarom en hoe moeten patiënten overgewicht bij kanker voorkomen?

MC: Meerdere studies hebben aangetoond dat obees zijn - dat wil zeggen een BMI hebben van meer dan 30 - niet alleen het risico op het ontstaan van veel kankers (waaronder borstkanker) doet toenemen, maar ook het risico op recidieven (2).

VM: Eigenlijk zou iedereen die kampt met overgewicht en die kanker heeft zich vanaf het begin van de behandeling moeten laten bijstaan door een gespecialiseerd diëtiste. Die opvolging is uiteraard sterk geïndividualiseerd, want ze hangt af van de bestaande eetgewoonten, het aantal overtollige kilo’s, de impact van de behandelingen op het lichaamsgewicht enz. Bij patiënten die borstkanker hebben, vermijd ik diëten en werk ik vooral aan gedragspatronen rond voeding en aan technieken om dwangmatig gedrag - zoals eet- en snoepbuien - te vermijden. Trouwens, vette en/of gesuikerde producten beperken en meer aan lichaamsbeweging doen zijn twee noodzakelijke maatregelen voor wie zijn gewicht in de hand wil houden, of hij nu kanker heeft of niet!

Mogen of moeten patiënten voedingsupplementen nemen (vitamines, mineralen enz.)?

MC: Neen. Een gevarieerde en evenwichtige voeding levert alle microvoedingsstoffen die het lichaam nodig heeft. Het is zelfs af te raden om voedingsupplementen te nemen, tenzij een patiënte een tekort heeft dat door een bloedonderzoek is bevestigd en tenzij haar arts de supplementen voorschrijft.