Pink Ribbon, de nationale organisatie die zich inzet voor de strijd tegen borstkanker, pakt uit met de verrassende resultaten van een grote landelijke studie over borstbewustzijn, preventie en tijdige opsporing van borstkanker.

Belgische vrouwen voelen zich onzeker over hun borsten

Enkele onthutsende cijfers: zes op de tien vrouwen mijdt de spiegelen kijkt weinig of niet naar haar borsten. Eén derde schaamt zich soms over haar borsten. En 25% van de Belgische vrouwen is weinig alert voor signalen die kunnen wijzen op een eventuele borstkanker en loopt hierdoor hoger risico borstkanker laattijdig te ontdekken.

Kennis van borstkanker en de alarmsignalen is te beperkt

Voor deze studie bevroeg het onderzoeksbureau IVOX, op initiatief van Pink Ribbon, in augustus 1.000 Belgische vrouwen over hun borsten, hun kennis van de risico’s op borstkanker en hun attitude ten opzichte van tijdige opsporing. Pink Ribbon ontwikkelde op basis van deze studie met haar Mammoquiz (2.0) een nieuwe tool die iedere vrouw voortaan toelaat zelf te checken in hoeverre zijrisico loopt om borstkanker laattijdig te ontdekken door belangrijke signalente missen of ander risicogedrag te vertonen.

"Laat dat vechten over aan dokters en onderzoekers. Patiënten hebben vooral steun en troost nodig”, aldus de hoofdredacteur op VRT NWS. "Vechten tegen kanker, het is ook zo'n cliché", zegt Van Impe. "Het strookt ook helemaal niet met wat een kankerbehandeling is. De grootste prestatie die je als patiënt levert voor de tweede zware chemo, is naar het ziekenhuis gaan, op een bed gaan liggen en tegen de dokters zeggen "doe maar". Je mag gewoon niet gaan lopen. En uiteraard is er het besef dat je de rest van de week niks waard bent, want je lijf zit vol chemo."

De hele farma-industrie en dokters moeten kanker kunnen genezen

Van Impe wil het woord "strijden" voorbehouden voor dokters en verplegers. "De hele farma-industrie, dokters en al wie in ziekenhuizen werkt om kankerpatiënten te genezen, die moeten strijden tegen kanker. Zij moeten de ziekte kunnen genezen. En die hebben ook veel meer wapens nodig." Liesbeth Van Impe heeft nog een probleem met dat vechten. "Het woord leidt regelrecht naar de zin "heeft het gevecht verloren". Dat is een vreselijke zin en die wil ik echt voor altijd verbannen. Het lijkt alsof je als patiënt niet hard genoeg je best gedaan hebt."

Wanneer het woord kanker valt, is het altijd eerst stil

De zin "je moet vechten tegen kanker" wordt vaak gebruikt door mensen die naar woorden zoeken wanneer ze iemand tegenkomen die kanker heeft. "Ik noem het de kankerpirouette. Wanneer het woord kanker valt, is het altijd eerst stil. En daarna komen er zinnen als "hou de moed erin". Ik heb het nog nooit gehoord dat mensen dat zeggen bij een hartpatiënt. Maar bij kanker moet dat dan."

HER2 positieve borstkanker: 20% van de patiënten

Een team van onderzoekers maakte onlangs bekend dat er grote vooruitgang is geboekt in de behandeling van de zogenaamde HER2 positieve borstkanker met metastasen*. HER2 is de naam van een eiwit op het oppervlak van de kankercellen. Als er te veel van die eiwitten aanwezig zijn, wordt de tumor agressiever en gaat hij sneller groeien en zich sneller verspreiden. Deze vorm van kanker heeft een slechte prognose als ze niet behandeld wordt en komt voor bij 20% van alle vrouwen met borstkanker.

Pertuzumab: een nieuw getest middel

Om een nieuw geneesmiddel te testen, verdeelden de onderzoekers 808 vrouwen met HER2 positieve borstkanker in twee groepen. De eerste groep volgde de gebruikelijke therapie - een geneesmiddel tegen kanker (trastuzumab) en chemotherapie. De tweede groep kreeg dezelfde behandeling plus het nieuwe middel pertuzumab. Het resultaat: de vrouwen die bovenop de traditionele therapie pertuzumab namen, leefden gemiddeld nog 56,5 maanden. In de andere groep - zonder het middel dus - was dat gemiddeld 40,8 maanden. Met het nieuwe middel zouden patiënten met HER2 positieve borstkanker gemiddeld dus 15,7 maanden langer leven.

Langere overleving zonder voorgaande

"Dit is een belangrijke stap vooruit die ons aan een extra therapeutisch wapen helpt", aldus een enthousiaste dr. Philippe Aftimos, oncoloog en wetenschappelijk onderzoeker in het Bordet Instituut in Brussel. "Pertuzumab en trastuzumab zijn allebei antistoffen die zich op het eiwit HER2 richten, maar in verschillende zones. Hun werkingsmechanismen versterken elkaar dus. Op basis van die complementaire werking kunnen ze samen worden ingezet om de groei van de kankercellen te stoppen en/of de cellen te vernietigen. En er is nog meer goed nieuws: het toevoegen van pertuzumab vergroot de bijwerkingen niet op significante wijze - diarree en huiduitslag zijn de enige bijwerking - en doet ook het hartrisico niet stijgen."

De nieuwe standaardbehandeling

Omdat de voordelen voor de patiënten zo duidelijk zijn, heeft het Europees Geneesmiddelenbureau EMA het nieuwe medicament nu ook al gehomologeerd. "Het middel wordt in België trouwens sinds juni 2014 terugbetaald voor patiënten met nog niet behandelde uitgezaaide HER2 positieve borstkanker ". De combinatie van pertuzumab, trastuzumab en chemotherapie wordt voortaan dus de nieuwe standaardbehandeling. En er staan nog meer onderzoeken op stapel. Er moet namelijk nog worden nagegaan of deze combinatie van geneesmiddelen ook doeltreffend is voor vormen van borstkanker in een vroegere fase. "Dat is precies waar de Aphinity-studie momenteel onderzoekt. De resultaten worden verwacht tegen 2017."

1)    Wat is een adjuvante behandeling voor borstkanker?

Het is een behandeling aanvullend op de heelkundige ingreep (gedeeltelijke of volledige borstamputatie) bij een patiënt met borstkanker zonder uitzaaiingen. Het doel hiervan is om het risico op herval zo veel mogelijk te beperken en het ontstaan van uitzaaiingen te voorkomen. De adjuvante behandeling wil met andere woorden de genezingskansen van de patiënt vergroten.

2)    Welke types van adjuvante behandeling kunnen er bij borstkanker worden toegepast?

Voor borstkanker bestaan er vier soorten adjuvante therapieën: radiotherapie, chemotherapie, hormoontherapie en HER2-gerichte therapie (trastuzumab). De keuze van de behandeling(en) hangt af van het type kanker, de omvang van de kanker, de tumorkenmerken en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt. Bijna alle patiënten moeten na de ingreep een adjuvante behandeling volgen, maar het aantal ervan verschilt van de ene patiënt tot de andere. Sommige patiënten krijgen er maar één, andere krijgen een combinatie van meerdere therapieën of zelfs allemaal. 

3)    Hoe kiezen de artsen welke behandeling(en) de patiënt krijgt?

De keuze gebeurt aan de hand van diverse criteria. Voor de hormoontherapie moeten er in de tumor hormoonreceptoren aanwezig zijn. Voor de toediening van trastuzumab (Herceptin) moet de tumor een HER2-amplficatie vertonen. Voor radiotherapie moet de patiënt een borstsparende behandeling (een slechts gedeeltelijke verwijdering van het borstklierweefsel) hebben ondergaan en/of moet de tumor de okselklieren hebben aangetast. De keuze om chemotherapie toe te passen ten slotte hangt af van meerdere onderling op elkaar inwerkende factoren. Al wordt deze behandeling eerder voorbehouden voor grotere en tumoren met een hoge graad (tumoren die snel groeien) met ernstige aantasting van de klieren die een HER2-amplificatie vertonen en/of geen hormoonreceptoren bevatten.

4)    Welke bijwerkingen hebben de adjuvante therapieën?

Alle adjuvante therapieën - en de behandelingen met medicijnen in het algemeen - hebben onaangename neveneffecten. Van de vermelde behandelingen heeft chemotherapie er het meest: haaruitval, misselijkheid, kans op infecties, vermoeidheid, psychosociale impact door het stoppen met werken, enz. Daarom wordt deze kuur enkel gegeven als het risico op herval groot is en als de genezingskansen erdoor significant vergroten. Algemeen gesproken wordt er voor elk type van adjuvante behandeling een soort afweging gemaakt. Gelukkig bestaan er vaak remedies om deze bijwerkingen te verzachten.

5)    Volgt er na de operatie altijd een adjuvante behandeling?

Ja. Al is het wel zo dat enkele van deze behandelingen (chemotherapie, hormoontherapie en trastuzumab) ook vóór de operatie kunnen gegeven worden. We spreken dan van neoadjuvante therapieën. Het doel van zo’n behandeling is tweevoudig. Ten eerste moet ze de omvang van de tumor verkleinen om hem te kunnen opereren of om tijdens de ingreep minder weefsel te moeten vernietigen. En ten tweede biedt zo’n neoadjuvante behandeling de kans om vóór de operatie, dus als de ziekte nog zichtbaar is, te kijken welk effect de therapie op de tumor heeft en hoe de patiënt erop reageert.

In werkelijkheid is dat cijfer helaas niet juist. Borstkanker treft ook hun familie, hun vrienden, hun naasten, hun collega’s, ... Ter gelegenheid van Pink October lanceert de Breast International Group (BIG), wereldwijd het grootste academische netwerk dat onderzoek voert naar borstkanker en met hoofdzetel in Brussel, zijn grote "I miss you"-campagne, met als doel bewustmaking en geldinzameling om de strijd tegen borstkanker te financieren.

Borstkanker: behandelingen die meer op maat zijn voor elke patiënt

Al bijna 25 jaar voert BIG internationale klinische borstkankerstudies en -onderzoeksprogramma’s uit. Daarbij wordt vooral gestreefd naar het vinden van behandelingen die meer op maat zijn voor elke patiënt en voor elk type borstkanker. Verschillende BIG-studies hebben al een revolutie teweeggebracht in de klinische praktijk. Een van deze studies is de OlympiA-studie, die aantoonde dat een nieuw gericht medicijn, olaparib, kan worden gebruikt om patiënten met vroegtijdige borstkanker die de erfelijke BRCA1/BRCA2-genmutaties dragen, te behandelen. De BRCA1/BRCA2-genmutaties komen voor bij ongeveer 5% van de borstkankerpatiënten, vooral bij jonge patiënten.

Borstkanker: het risico op herval bij deze patiënten verminderen

Aan de OlympiA-studie namen wereldwijd 1.836 patiënten deel, verdeeld over meer dan 600 ziekenhuizen en kankercentra in 23 landen. De studie toont aan dat olaparib niet alleen het risico op herval bij deze patiënten vermindert, maar ook hun algehele overlevingskans verbetert door het risico op overlijden met 32% te verminderen. Naar aanleiding van deze internationale studie werd olaparib goedgekeurd door het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), wat de behandeling voor duizenden patiënten wereldwijd ingrijpend zal veranderen.

Duizenden vrouwen met 's werelds meest voorkomende vorm van borstkanker zouden kunnen profiteren van een blockbuster medicijn dat hen helpt langer te leven en het risico op terugkeer van de ziekte met een kwart verlaagt, zo staat te lezen in The Guardian.

Terugkeer van de borstkanker

Elk jaar wordt wereldwijd bij meer dan 2 miljoen mensen de diagnose borstkanker gesteld, de meest voorkomende vorm van kanker ter wereld. Hoewel de behandelingen de afgelopen decennia zijn verbeterd, krijgen veel patiënten later te maken met een terugkeer van de kanker. Als de kanker terugkeert, is dat vaak in een verder gevorderd stadium. Veelbelovend" onderzoek, gepresenteerd op de jaarlijkse bijeenkomst van de American Society of Clinical Oncology (Asco), 's werelds grootste kankerconferentie, suggereert dat een nieuw geneesmiddel voor doelgerichte therapie, ribociclib, wel eens baanbrekend zou kunnen zijn. Studieresultaten laten zien dat het de overlevingskansen kan vergroten en de kans dat de kanker terugkomt aanzienlijk kan verkleinen.

Ribociclib (Kisqali) en borstkanker

Ribociclib heeft al eerder voordelen laten zien voor de overleving van borstkankerpatiënten bij wie de ziekte is uitgezaaid. Maar in de nieuwe studie ontdekten onderzoekers dat het ook de overlevingskansen kan vergroten van patiënten met een ziekte in een veel vroeger stadium, waaronder patiënten met kanker die nog niet is uitgezaaid naar de lymfeklieren. De bevindingen maakten onderzoekers en oncologen op de jaarlijkse bijeenkomst van Asco in Chicago enthousiast omdat de gegevens suggereren dat het geneesmiddel, ook bekend als Kisqali, de dreiging van terugkeer van kanker bij een brede populatie zou kunnen afwenden en de wereldwijde praktijk zou kunnen veranderen.

Eerst hebben ze neoantigenen geïdentificeerd, d.w.z. specifieke eiwitten die verschijnen als normale cellen kwaadaardig worden als gevolg van genetische mutaties. De vorsers hopen het immuunsysteem te kunnen activeren met die neoantigenen zodat het de kankercellen zal herkennen en vernietigen.

Een universele behandeling, geschikt voor een groot aantal patiënten en kankers

Een belangrijk voordeel van die methode is dat je daarmee de genetische verschillen tussen tumoren kunt omzeilen en een universele behandeling kunt uitwerken die je kan inzetten bij een groot aantal patiënten en kankers. Die gepersonaliseerde vaccins bevinden zich nog in een experimenteel stadium, maar in diermodellen zijn al veelbelovende resultaten geboekt. We mogen dus stilaan gaan denken aan klinische studies.

Een minder invasief alternatief voor huidige behandelingen zoals chemotherapie

Dat is een van de vele sporen die worden geëxploreerd om kanker uit te roeien via stimulering van het immuunsysteem. Die studies hebben tot doel een therapeutische oplossing uit te dokteren waarmee je een recidief na chirurgie of een klassieke behandeling kunt vermijden en waarmee je ook een al gevorderde kanker kunt behandelen. Als de klinische studies positieve resultaten opleveren, zou zo’n vaccin een omwenteling kunnen teweegbrengen bij de behandeling van kanker en zou het een gerichter en minder invasief alternatief kunnen zijn voor de huidige behandelingen zoals chemotherapie.

Onderzoek geeft nieuwe hoop aan het idee van een universeel kankervaccin

Het concept van kankervaccin is niet nieuw, maar het pad naar de ontwikkeling van dergelijke vaccins is bezaaid met hindernissen, en dat is vooral toe te schrijven aan de genetische diversiteit van de tumoren. Dat heeft de zaken lang afgeremd. Dankzij de ontdekking van neoantigenen en technologische aanwinsten inzake DNA-sequencing kunnen de wetenschappers nu die tumorspecifieke afwijkingen aanpakken. Daardoor groeit nu meer de hoop dat we ooit een universeel vaccin tegen kanker zullen kunnen ontwikkelen. Dat zou een bijzonder belangrijke doorbraak zijn, wetende dat kanker nog altijd een van de belangrijkste doodsoorzaken ter wereld is.