Een preklinische studie onder leiding van UZ Leuven en KU Leuven ontdekte een mechanisme dat aan de basis ligt van die weerstand tegen platinum. Bovendien blijkt dat bestaande medicijnen dat resistentieproces kunnen tegengaan, althans in ziektemodellen. In een volgende stap zal dit ook bij patiënten worden onderzocht.

Resistente kankercellen

Prof. dr. Frédéric Amant, gynaecoloog-oncoloog in UZ Leuven en hoofdonderzoeker van de studie: “Resistente kankercellen blijken in staat om de aanmaak van het aminozuur serine terug te schroeven. Dat heeft als gevolg dat zij een groot overschot opbouwen van een bepaalde molecule, NAD, die helpt om het genetisch materiaal te herstellen. Zo wordt het effect van platinum teniet gedaan en kan de tumor verder groeien.”

De zogenaamde PARP-remmers

Nu duidelijk was welke metabole processen aangetast zijn bij resistente kankercellen, zagen de onderzoekers meteen een kans om erop in te grijpen. “Het goede nieuws is dat we al over medicijnen beschikken die herstel van het DNA tegengaan: de zogenaamde PARP-remmers. Die hebben we getest in preklinische experimenten met ziektemodellen op basis van proefdieren en cellen van patiënten met resistente eierstokkanker. De toediening van een PARP-remmer in combinatie met platinum bleek heel effectief in het afremmen van tumorgroei”, zegt medehoofdonderzoeker Daniela Annibali.

Eierstokkanker en vruchtbaarheid: welke link?

De ziekte op zich heeft geen impact op de vruchtbaarheid. Maar om ze te behandelen, moeten soms beide eierstokken en de baarmoeder operatief verwijderd worden. Gelukkig kan men in bepaalde gevallen een zogenaamde eierstoksparende behandeling uitvoeren, waarbij de baarmoeder en één van de eierstokken intact blijven. Het behoud van deze organen volstaat om een zwangerschap te initiëren en uiteindelijk tot een goed einde te brengen.

Of zo’n eierstoksparende behandeling mogelijk is, hangt af van het type tumor en het stadium waarin de kanker zich op het moment van de diagnose bevindt. Het kan alleen bij tumoren in een heel vroeg stadium (stadium 1), die slechts heel lokaal in één eierstok zitten en dus zeker niet zijn uitgezaaid naar de lymfeklieren of de baarmoederholte. Ook radiotherapie kan tot onvruchtbaarheid leiden. Patiëntes bij wie bestraling noodzakelijk is, komen echter zelden in aanmerking voor een eierstoksparende behandeling. Onvruchtbaarheid door chemotherapie komt bij eierstokkanker dan weer weinig voor.

Verschillende types eierstoktumoren

Het meest voorkomende type eierstokkanker is de epitheliale eierstoktumor (een tumor op de buitenste laag van de eierstok). Behoud van de vruchtbaarheid is bij die vorm zelden mogelijk, omdat het gaat om infiltrerende of invasieve tumoren die vaak in een al te ver gevorderd stadium worden ontdekt om nog een eierstoksparende behandeling te kunnen uitvoeren. Dit tumortype presenteert zich echter meestal pas na het vijftigste levensjaar, met andere woorden tijdens de menopauze.

De meest voorkomende tumoren bij jonge vrouwen zijn:

• borderline epitheliale tumoren (vooral rond 35-40 jaar): tumoren die eveneens verschijnen op de buitenste laag van de eierstok, maar die een grensgeval vormen tussen kwaadaardige en goedaardige tumoren. Sommige afwijkingen stemmen overeen met kanker, maar het is geen kanker in de strikte betekenis van het woord.
• niet-epitheliale germinale tumoren of dysgerminoma (vooral rond 20 jaar): kwaadaardige tumoren afkomstig uit cellen die de eicellen produceren (germinale cellen); ze ontwikkelen en verspreiden zich traag.  

In beide gevallen hebben de tumoren een zeer goede prognose en is een eierstoksparende behandeling veelal mogelijk.

Eierstoktumor: kaart uw zwangerschapswens zo snel mogelijk aan

Zodra er op een eierstok een letsel ontdekt wordt, ook bij letsels die goedaardig lijken te zijn, is het belangrijk dat u met de arts over uw eventuele zwangerschapswens praat. Als er een tumor wordt ontdekt, kan hij of zij u naar een referentiecentrum voor fertiliteit verwijzen. Zo’n centrum beschikt over een chirurgisch team dat met specifieke technieken werkt om de vruchtbaarheid te behouden, maar ook over een team dat gespecialiseerd is in medisch begeleide voortplanting (MBV).

Natuurlijke zwangerschap of medisch begeleide zwangerschap?

Als u een eierstoksparende behandeling ondergaat, heeft u in principe een even goede kans om zwanger te worden via de natuurlijke weg als elke andere vrouw. Houd er wel rekening mee dat de kanker weer de kop kan opsteken, zeker als u niet meteen zwanger wilt worden. Als u nog maar één eierstok hebt en die door de ziekte is aangetast, zullen de artsen deze eveneens  moeten verwijderen en kunt u ook niet meer zwanger worden. Daarom raden artsen bij wijze van voorzorg in veel gevallen aan om gebruik te maken van de technieken van medisch begeleide voortplanting (MBV) om de vruchtbaarheid te behouden.

Eierstokkanker en MBV: opties aangepast aan uw profiel

Welke optie van MBV bij eierstokkanker wordt voorgesteld, hangt af van uw leeftijd, of u al dan niet een partner hebt, wanneer u zwanger wilt worden, uw budget, enz.

• Invriezen van de ovocyten (een zogenaamde cryobehandeling): de ovocyten zijn de eitjes die door de eierstokken worden geproduceerd. Die optie kan overwogen worden als u alleenstaand bent of als u een partner hebt, maar u en/of uw partner momenteel nog geen kinderwens heeft. In dat geval volgt u een cyclus behandelingen voor hormoonstimulatie en worden de weggenomen eicellen ingevroren. Deze methode is heel duur, omdat ze niet wordt terugbetaald zolang het eitje niet bevrucht is. Wellicht zal deze behandeling in de nabije toekomst wel aanvaard worden door de sociale zekerheid bij oncologische indicaties.
• Invriezen van een embryo: wordt soms voorgesteld aan koppels. In dat geval neemt men eicellen en zaadcellen die via in-vitrobevruchting tot een embryo worden versmolten. Het embryo wordt dan ingevroren en later teruggeplaatst, namelijk op het moment dat de zwangerschapswens er is. Deze methode heeft een hogere slaagscore dan het invriezen van eicellen die nadien bevrucht moeten worden. Het embryo behoort hierbij aan het koppel toe.
• Invriezen van eierstokweefsel: wordt voorgesteld aan meisjes in de prepuberfase, omdat hormonale stimulatie op die leeftijd niet mag. Eenmaal teruggeplaatst, werkt het eierstokfragment meestal probleemloos, maar wel slechts voor een beperkte duur (tussen 6 en 54 maanden).

Zwangerschap: tot welke leeftijd?

In België wordt IVF tot en met 42 jaar terugbetaald. Bij kanker worden eierstoksparende behandelingen normaal slechts tot het 40e levensjaar voorgesteld, conform de officiële aanbevelingen.

Zwangerschap na eierstokkanker: welke voorzorgsmaatregelen?

Na een eierstoksparende behandeling kunt u in principe uw wens om zwanger te worden meteen proberen vervullen zonder specifieke voorzorgsmaatregelen. Houd ook hier wel rekening met de kans dat de tumor terugkeert (recidieven). Eenmaal zwanger mag u namelijk geen opsporingstests voor recidieven meer laten doen, zoals een scan, omdat die uw leven (en dat van uw baby) in gevaar kunnen brengen.

• Bij een epitheliale tumor wacht u beter twee tot vier jaar om er zeker van te zijn dat u niet hervalt, al zullen de artsen ook rekening houden met uw leeftijd.
• Bij een borderlinetumor of dysgerminomum, waar recidieven nog op veel langere termijn kunnen optreden, wacht u daarentegen beter niet te lang.

Het medisch team zal u die factoren allemaal goed uitleggen. Zo kunt u er rekening mee houden bij de planning van uw zwangerschap.