Geneesmiddelen

Intra-uteriene anticonceptie (spiraaltje) op basis van progesteron is doeltreffend bij patiënten met overvloedig bloedverlies. Het spiraaltje scheidt namelijk elke dag een dosis progesteron af en vermindert zo de bloedstroom, omdat het progesteron de opbouw van het baarmoederslijmvlies verhindert. Daardoor duurt de menstruatie minder lang en is ze minder overvloedig.

Intra-uteriene anticonceptie  kan wel niet de omvang van de fibromen verminderen. 

Uteriene arteriële embolisatie of embolisatie van de baarmoederslagaders is een techniek in de interventionele radiologie waarbij de bloedtoevoer naar het fibroom wordt afgesloten en het fibroom daardoor geleidelijk aan verschrompelt.

Via een punctie van de dijslagader in de liesplooi wordt een katheter ingebracht die onder radioscopisch toezicht tot in de slagaders van de baarmoeder wordt geschoven (dezelfde techniek als de coronografie die in de cardiologie wordt gebruikt). De radioloog  brengt dan via de katheter kleine synthetische korreltjes in. Die nestelen zich in de bloedvaten die het fibroom van bloed voorzien en blokkeren zo de bloedstroom. Het fibroom krijgt daardoor geen zuurstof en voedingsstoffen meer en verschrompelt geleidelijk aan tot de helft van zijn oorspronkelijke volume.

Productieproces van de eierstokhormonen

De ontwikkeling en de groei van fibromen worden gestimuleerd door hormonen die geproduceerd worden door de eierstokken: oestrogenen en progesteron.

De productie van deze geslachtshormonen verloopt in verschillende fases. In een eerste fase produceert de hypothalamus - een klein gebied in de hersenen - het GnRH of gonadotrofine-releasing hormoon, een hormoon dat verantwoordelijk is voor het vrijmaken van gonadotrofines. Dat hormoon stimuleert dan de hypofyse (een klier aan de onderkant van de schedel) om twee types van gonadotrofines (Gn) of gonadotrope hormonen af te geven:

• het follikelstimulerend formoon FSH. Dit hormoon stimuleert de groei en de rijping van de follikels (kleine blaasjes in de eierstokken die gevuld zijn met vocht en waarin telkens één onbevrucht eitje zit) zodat ze rijpe eitjes gaan afscheiden. Tegelijk scheiden de follikels oestrogenen af.
• het luteïniserend hormoon LH. Na de eisprong werkt het LH mee aan de luteïnisering van het follikel, dat is de verdere ontwikkeling van het follikel tot het geel lichaam. Het geel lichaam is een kleine klier die progesteron produceert om het baarmoederslijmvlies klaar te maken voor een zwangerschap.

De gonadotrofines stimuleren dus de eierstokken, die daardoor de eierstokhormonen gaan produceren.

Agonisten om de hypofyse te misleiden

GnRH-agonisten hebben als effect dat de productie van de eierstokhormonen stilvalt. Een agonist is een stof die de rol van een andere stof overneemt en het lichaam zo misleidt omdat het zich uitgeeft voor die andere stof. Het innemen van GnRH-agonisten zal de productie van oestrogenen door de eierstokken blokkeren. Die daling van het oestrogeenpeil leidt tot:

• een toestand van kunstmatige menopauze, waardoor de menstruatie stopt,
• een tijdelijke en omkeerbare krimping met 30 tot 90% van het volume van de baarmoeder en de fibromen.

Beperkt gebruik

GnRH-agonisten zijn heel doeltreffend, maar ze hebben veel bijwerkingen zoals opvliegers, verminderde botdensiteit, enz. Die klachten zijn vooral het gevolg van de kunstmatig ingeleide menopauze. Daarom worden deze geneesmiddelen maar gedurende een korte termijn gebruikt (3 tot 6 maanden) om het fibroom in volume te doen afnemen in afwachting van een chirurgische ingreep.

Bloedingen controleren

Selectieve progesteronreceptormodulatoren (SPRM) zijn medicijnen die zich binden aan de progesteronreceptoren in het fibroom en de werking van die receptoren beïnvloeden. Het werkzame bestanddeel van dit geneesmiddel is ulipristalacetaat. Deze geneesmiddelen helpen om:

• de bloedingen te controleren (door in te werken op het baarmoederslijmvlies) en dat binnen ongeveer een week, wat veel sneller is (2 x) dan met de GnRH-agonisten. Bij 90% van de patiënten wordt amenorroe (uitblijven van de maandstonden) vastgesteld¹;
• duidelijke volumedaling van het fibroom (20 tot 50% kleiner) door het blokkeren van de celvermeerdering en het inleiden van een apoptose (cellen vernietigen zichzelf).

Een preoperatieve behandeling

SPRM worden goed verdragen en hebben weinig bijwerkingen, omdat ze geen daling van het oestrogeenpeil en dus ook geen menopauzeklachten veroorzaken. Ze worden voorgeschreven in de preoperatieve fase, meestal voor  een duur van drie maanden. Toediening van SPRM vóór de operatie vergemakkelijkt de ingreep (de operatie is veiliger en ook makkelijker uit te voeren en te plannen), maar beoogt ook een verbetering van de algemene toestand van de patiënten op het moment van de ingreep. Bij patiënten met menorragie die bloedarmoede hebben bijvoorbeeld kan deze behandeling de bloedarmoede en het daarmee samenhangende ijzertekort bijsturen zodat er tijdens en na de operatie geen bloedtransfusie nodig is.

Na de behandeling met SPRM kan de chirurgische indicatie (de reden om te opereren) opnieuw geëvalueerd worden. Als de pijn en het bloedverlies drastisch verminderd zijn en de fibromen sterk gekrompen zijn, kan de arts beslissen om toch niet te opereren. Ulipristalacetaat is geïndiceerd voor intermitterende behandeling van matige tot ernstige symptomen van vleesbomen in de baarmoeder bij volwassen vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Met deze behandeling zouden heel wat hysterectomie-ingrepen vermeden kunnen worden. 

Voor fibromen die geen of heel weinig symptomen geven, is er meestal geen behandeling nodig. De arts zal wel regelmatig (maar ook weer niet te vaak) via een kijkonderzoek de evolutie van de fibromen volgen.

Als er wel een behandeling nodig is, zal hij bij zijn keuze rekening houden met een aantal factoren:

• aard en ernst van de symptomen,
• plaats en omvang van het fibroom,
• aantal fibromen,
• kinderwens (nu of later),
• leeftijd,
• risico’s op complicaties.

Er zijn verschillende chirurgische en medicamenteuze mogelijkheden, maar alleen een hysterectomie (operatief wegnemen van de baarmoeder) is definitief. De chirurgische en medicamenteuze therapieën zijn vandaag gelukkig sterk verbeterd, waardoor een hysterectomie in veel gevallen vermeden kan worden.