Verband IBS en depressie-/angststoornis

Vandaag heeft naar schatting 60 % van alle patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom (PDS of IBS) ook een depressie- of angststoornis. Het gaat om een zeer gevarieerde categorie stoornissen, gaande van een zware depressie tot een gegeneraliseerde angststoornis of een specifieke fobie. In maart 2009 verscheen er in 'The Journal of Anxiety Disorders' een studie die probeerde na te gaan welke stoornissen precies verband houden met IBS.

Daaruit blijkt dat niet alle angst- en depressiestoornissen gelijk zijn voor het prikkelbaredarmsyndroom. De volgende stoornissen komen vaak gelijktijdig voor met IBS:

- Paniekstoornis: vaak paniekaanvallen krijgen en aanvallen van acute en intense angst die gepaard gaan met lichamelijke klachten, zoals hartkloppingen en ademhalingsmoeilijkheden

- Gegeneraliseerde angst: dagelijkse angst over van alles en nog wat, en dat gedurende minstens zes maanden

- Depressie.

Maar personen met de volgende angst- of depressiestoornissen hebben niet vaker last van het prikkelbaredarmsyndroom dan de algemene bevolking:

- Sociale fobieën: angst voor het onbekende of voor bepaalde sociale situaties. Die kan zo ver gaan dat de patiënt elke vorm van sociaal contact vermijdt.

- Fobieën naar aanleiding van een specifiek object of een welbepaalde situatie

- Obsessief-compulsieve stoornissen (dwangstoornissen).

Vanwaar dat verband tussen depressie, angst en IBS?

Artsen hebben het verband tussen beide stoornissen nog niet volledig uitgeklaard. Wel zijn al een aantal hypothesen geformuleerd. De eerste hypothese is die van het immuunsysteem. Dat wordt immers verzwakt door stress, maar speelt ook een zeer belangrijke rol bij de werking van de darmen. Een andere verklaring is dat personen met angst- of depressiestoornissen gevoeliger zouden zijn voor bewegingen van het spijsverteringskanaal die eigenlijk perfect normaal zijn. Anderen denken dan weer dat IBS-patiënten meer last hebben van emotionele stress. Ten slotte blijkt dat depressie en/of angst een doeltreffende behandeling van IBS bemoeilijken.

De link tussen de hersenen en de darmen: het enterale zenuwstelsel

Ons darmstelsel is geen orgaan als een ander. Het heeft een eigen zenuwstelsel, het zogenaamde enterale of darmzenuwstelsel. Dat staat in voor onvrijwillige functies in ons lichaam, zoals de peristaltische bewegingen (spiersamentrekkingen waardoor de voedselbrij wordt voortgestuwd), maagzuur of braken. In het enterale zenuwstelsel zitten 200 miljoen neuronen en heel veel neurotransmitters. Serotonine is bijvoorbeeld een neurotransmitter die zowel in de hersenen (hij regelt de stemming) als in de darmen voorkomt. Het enterale zenuwstelsel is met het centrale zenuwstelsel - en dus met de hersenen - verbonden via de zwervende zenuw.

Hersenen en darmen, altijd in contact met elkaar

Door de zwervende zenuw kunnen de darmen permanent met de hersenen communiceren. Beide organen sturen elkaar informatie via de neurotransmitters. Door deze communicatie kan het lichaam zich beschermen tegen bepaalde gevaren. Als de darmen bijvoorbeeld in contact komen met besmet voedsel, zullen ze de hersenen verwittigen via de zwervende zenuw. De hersenen zullen daarop een signaal naar de darmen sturen dat ze het spijsverteringsproces moeten stilleggen.

Inwerken op de ene = inwerken op de andere?

De gelijkenissen tussen de darmen en de hersenen verklaren waarom geneesmiddelen die op de hersenen inwerken soms ook een effect hebben op de darmen. Dat is onder meer het geval met antidepressiva. Deze middelen werken in op de serotonine om de gemoedstemming te verbeteren en veroorzaken vaak spijsverteringsproblemen bij patiënten die in behandeling zijn voor een depressie. Maar ook het omgekeerde kan. Zo is bekend dat antidepressiva, in kleine dosissen toegediend, de darmklachten bij het prikkelbaredarmsyndroom verzachten. Deze wisselwerking tussen de hersenen en de darmen kan ook verklaren waarom sommige patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom last hebben van angststoornissen. De invloed van de darmwerking op de neurotransmitters en vice versa biedt dan ook een functionele (en geen psychosomatische) verklaring voor het verband tussen gemoedsstoornissen en de spijsvertering.

Wat helpt er tegen diarree?

Diarree is een van de meest voorkomende symptomen van het prikkelbaredarmsyndroom. Tegen diarree bestaan er geneesmiddelen. Maar om de symptomen op lange termijn onder controle te houden, is het belangrijk zelf oplossingen te zoeken en de levensstijl aan te passen.

Zoek oorzaken diarree

Als u niet weet wat de diarree uitlokt, kunt u in de eerste plaats een dagboek bijhouden. Daarin noteert u de symptomen, de ernst ervan, wat u gegeten hebt en de gebeurtenissen van de dag. Mettertijd kunt u de voedingsmiddelen of activiteiten identificeren die verband houden met de diarree. Die kan u dan ook vermijden om het aantal opstoten te verminderen. Deze eerste fase is belangrijk, want de symptomen en het mechanisme van het prikkelbaredarmsyndroom zijn niet bij iedereen gelijk.

Probeer stress te beheersen

Patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom zijn het erover eens dat stress de symptomen doet toenemen. Dat geldt vooral voor diarree. Sommige mensen moeten bijvoorbeeld soms echt naar het toilet lopen als ze een belangrijke afspraak hebben. Technieken die de stress kunnen verminderen, zoals yoga, relaxatie of meditatie, kunnen dan ook nuttig zijn. Psychologische behandelingen zoals cognitieve therapie of hypnose zijn volgens de World Gastroenterology Organization (wereldorganisatie van maagdarmziekten)  trouwens doeltreffend om de symptomen en dus ook de diarree te laten verminderen.

Opgezette buik: gassen als oorzaak

De indruk dat je buik gezwollen is, rommelingen? We weten allemaal wat een opgezette buik is. Het is een van de veel voorkomende klachten bij mensen met een prikkelbare darm. Meestal zou dat worden veroorzaakt door teveel gas of lucht in de buik. Maar dat is niet juist: vanuit wetenschappelijk oogpunt is er enkel teveel gas in welbepaalde relatief zeldzame gevallen zoals lactose-intolerantie. Meestal is het gevoel van een opgezette buik een gevolg van een te langzame transit van de gassen of ? vooral dan in het geval van een prikkelbare darm ? door een overgevoeligheid van de darm voor gassen die eigenlijk normaal zijn.

Hoe de hinder van een opgezette buik verminderen?

Omdat de oorzaken zo slecht te bepalen zijn, is het niet gemakkelijk een oplossing te vinden voor het gevoel van een opgezette buik. Door sommige geneesmiddelen zoals actieve koolstof, probiotica of fytotherapie kan de toestand verbeteren. Er bestaan echter op dit ogenblik geen studies waarin de doeltreffendheid van die middelen is bewezen. Deze middelen dienen in ieder geval deel uit te maken van een meer algemene behandeling tegen een prikkelbare darm. Op gebied van levenswijze en voeding zijn een aantal maatregelen doeltreffend:

• vermijd gashoudende dranken waardoor er gas in het spijsverteringskanaal wordt gebracht,
• gebruik geen kauwgom of sigaretten want daardoor slik je lucht in,
• verminder je verbruik van vetten want overmatig vetverbruik gaat vaak gepaard met darmproblemen.

Als de prikkelbare darm zichtbaar is in de hersenen

Het prikkelbare darm syndroom is een functionele ziekte. Dat wil zeggen dat er geen aantasting is van een orgaan; enkel de functie is gestoord. Dat geldt althans voor de darmen: ondanks de pijn, de opzwelling, diarree en/of constipatie lijken die immers normaal bij onderzoek. In de hersenen is dat echter anders volgens een recente onderzoeksstudie*. Onderzoekers hebben immers zopas zeer specifieke verschillen ontdekt in de hersenen van mensen met het prikkelbare darm syndroom.

Welke hersengebieden zijn aangetast bij PDS'

De wetenschappers hebben een vermindering ontdekt van de dikte van bepaalde delen van de hersenschors (de grijze stof rond de hersenen), met name:
-een gebied dat pijn controleert,
-een gebied dat de emoties regelt,
-en gebieden waarmee de hersenen beslissen welke signalen vanuit het lichaam de aandacht moeten trekken.
Ze denken dan ook dat het PDS verband houdt met het feit dat de hersenen van de betroffen mensen abnormaal alert zijn voor wat er in hun darm gebeurt en dat ze niet in staat zijn de pijnsignalen te verminderen.

Zijn de hersenen gewijzigd bij alle vormen van prikkelbare darm?

Volgens de onderzoekers verandert het feit dat mensen met PDS vooral last hebben van diarree of van constipatie niets aan de vastgestelde veranderingen in de hersenen. Maar mensen die weinig pijn voelen van hun PDS maar wel eerder onaangename of hinderlijke symptomen hadden niet dezelfde kenmerken.

Prikkelbare darm: de stressfactor

Tegenwoordig weten we dat bij de factoren die van belang zijn bij het ontstaan van het syndroom van prikkelbare darm stress en angst een rol spelen. Moet men dan echt een psycholoog raadplegen? In een studie* is aangetoond dat dergelijke behandeling gunstig kan zijn. Maar opgelet: het is aan de arts ? huisarts of maagdarmspecialist ? om dergelijke stap al dan niet aan te raden.

De invloed van stress

De meeste patiënten met prikkelbare darm hebben eveneens angsten of depressie. Zij krijgen ook meer lichamelijke aandoeningen: fibromyalgie, pijn op de borst die niet van het hart komt, ... Patiënten met SPD zouden meer oplettend zijn voor hun lichamelijke gewaarwordingen en een zeer sterke perceptie hebben van het stressgevoel. In dat kader kan een psychologische behandeling om stress te verminderen nuttig zijn.

Welke behandeling kiezen tegen prikkelbare darm?

Sommige behandelingen zijn bijzonder goed geschikt voor het beheer van stress bij prikkelbare darm. Van hypnose is duidelijk aangetoond dat het doeltreffend is om maag-darmsymptomen, angst en depressie en andere te verminderen en de levenskwaliteit te verbeteren. De cognitieve en gedragstherapieën die zich op dat probleem toeleggen zijn eveneens doeltreffend.
Vraag in ieder geval raad aan uw arts en raadpleeg enkel erkende psychotherapeuten. U kunt een lijst ervan vinden op de website van de Vlaamse Vereniging Voor Gedragstherapie.

In een meta-studie is aangetoond dat acupunctuur niet doeltreffend is tegen het syndroom van prikkelbare darm

Een meta-studie is een grondige nieuwe analyse van resultaten van vroegere studies. De onderzoekers evalueren dan de betrouwbaarheid van de studies en maken een synthese van de resultaten ervan. Zo krijgen ze dan ook een nauwkeuriger overzicht van de stand van zaken op een bepaald ogenblik. Dat werd ook gedaan voor acupunctuur en het syndroom van de prikkelbare darm door het Cochrane Collaboration, een groep onderzoekers zonder winstgevend doel die dergelijk onderzoek doen om de wetenschappelijke informatie bij het grote publiek te verbeteren.

Acupunctuur niet beter dan placebo

De resultaten van het Cochrane Collaboration zijn niet bemoedigend voor de voorstanders van acupunctuur. In de echt geloofwaardige studies, waarin acupunctuur werd vergeleken met placebo (gebruik van naalden maar zonder de principes van de acupunctuur te volgen) werd aangetoond dat acupunctuur niet doeltreffend is om het aantal opstoten te doen verminderen en evenmin om de symptomen van een prikkelbare darm zoals diarree, buikpijn en andere te verbeteren. Ook het algemeen welgevoelen was niet verbeterd. De enige studies waarin een voordeel van acupunctuur was aangetoond waren uitgevoerd zonder vergelijking met een placebo. Die kunnen dan ook niet zeer ernstig worden genomen. Het heeft dan ook geen zin om naar een acupuncturist te gaan om uw symptomen te verlichten. Een bezoek bij uw arts zal meer zin hebben. Die kan u immers geneesmiddelen voorschrijven die echt werken en u goede raad geven voor uw dagelijks leven.

Prikkelbare darm en Rome III-criteria

De symptomen van het prikkelbaredarmsyndroom zijn duidelijk omschreven in de Rome III-criteria: buikongemakken ten minste drie dagen per maand sinds ten minste drie maanden, eventueel verlicht door het ontlasten en gekoppeld aan een verandering van de frequentie of de consistentie van de stoelgang.

Extra-intestinale symptomen

Een aantal publicaties (1) meldt dat nogal wat patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom nog andere symptomen vertonen. Deze symptomen treden vooral op bij patiënten met angststoornissen. Het gaat om rugpijn, urinaire problemen, dyspareunie (vaginale pijn bij de penetratie), vermoeidheid, slechte smaak in de mond, misselijkheid, braken, enz. Het gaat hier dus niet om symptomen van het prikkelbaredarmsyndroom, maar om andere symptomen die vaak bij dezelfde patiënten voorkomen.

Hulp bij diagnose van het prikkelbaredarmsyndroom

Er zijn nog maar heel weinig studies over extra-intestinale symptomen verschenen. Bovendien zijn ze uitgevoerd op een klein aantal patiënten. Het is dus niet bekend hoeveel mensen met het prikkelbaredarmsyndroom ook last hebben van extra-intestinale symptomen. Volgens die studies zou de aanwezigheid van extra-intestinale symptomen een argument kunnen zijn om de diagnose van prikkelbaredarmsyndroom te stellen en een andere diagnose - bijvoorbeeld een inflammatoire aandoening van de darmen - uit te sluiten.

Prikkelbare darm: periodes met en zonder symptomen

Ook al is het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) niet ernstig, toch kan het de levenskwaliteit duidelijk verminderen. Dat is niet enkel het gevolg van de symptomen zelf, maar ook van het feit dat ze niet te voorzien zijn. Mensen met een PDS (of IBS) hebben soms dagen- of zelfs wekenlang geen bijzondere symptomen. Ze moeten zich aanpassen... Al te vaak hebben deze patiënten wel een idee van het voedingsdieet (zeer beperkend) dat ze moeten volgen tijdens een crisis, maar weten ze niet heel goed hoe ze die crisissen moeten voorkomen. Daar bestaan nochtans wel adviezen voor.

Welk dieet buiten een crisis?

Hieronder vindt u enkele regels voor een goede voeding bij mensen met het prikkelbaredarmsyndroom zonder de transit in gevaar te brengen. Koolhydraten, allerlei vleessoorten, zuivelproducten, fruit en groenten zijn toegelaten, maar binnen deze groepen moet wel de juiste keuze gemaakt worden:

• Fruit en groenten: eet bij voorkeur zachte vezels die de transit stimuleren zonder de darm te irriteren. Aanbevolen zijn het hart van sla, geraspte wortelen en gekookte, geschilde en ontpitte groenten (behalve groene en rode kool en boerenkool). Rauwkost dient beperkt, maar is niet verboden al naargelang van hoe die wordt verdragen.
• Koolhydraten: rijst, pasta, wit brood en aardappelen zijn toegelaten, behalve volle graanproducten (of enkel in geringe hoeveelheden indien ze goed worden verdragen).
• Vlees, vis en eieren vormen meestal geen enkel probleem.
• Zuivelproducten: het is af te raden ze volledig uit de voeding te weren want ze vormen een belangrijke bron van calcium. Neem bij voorkeur de lichtst verteerbare soorten: yoghurt en kazen met een harde korst.

Prikkelbare darm en sociale fobie

Buikpijn, diarree, een opgeblazen gevoel? zo een 10 tot 20% van de westerse bevolking - het merendeel vrouwen - heeft last van het prikkelbaredarmsyndroom. Naast het aankweken van goede eetgewoonten zou - zo blijkt uit onderzoek - ook het leren omgaan met stress de symptomen helpen verminderen. Het prikkelbaredarmsyndroom heeft namelijk vaak met angst te maken, en de aard van de symptomen vergroot die angst vaak nog bij deze patiënten. Sommige ontwikkelen zo een heuse sociale fobie. Dat kan bijvoorbeeld de angst zijn om op een ongeschikt moment naar het toilet te moeten (in de schouwburg, bij vrienden waar het toilet niet goed geïsoleerd is, onderweg in de auto...) of om in het openbaar hinderlijke geluiden te maken (gerommel in de buik, winden...). Het prikkelbaredarmsyndroom kan zo op de duur tot afzondering leiden.

Nut van hypnose

De bedoeling van hypnose is om de patiënt via suggesties en beelden in een staat van veranderd bewustzijn te brengen. Hypnose is dus geen therapie op zich, het is alleen een hulpmiddel waarvan psychotherapeuten van diverse strekkingen (psychoanalyse, korte therapieën...) zich bedienen in het therapeutische proces. Hypnose kan patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom helpen om te leren omgaan met die opkomende angsten. Ze leren zich ook ontspannen en hun aandacht richten op iets anders dan alleen maar hun eigen lichaam. En het helpt ze ook om hun ziekte in het dagelijkse leven beter te aanvaarden. Verschillende studies tonen aan dat hypnose helpt, ook bij patiënten met een zware vorm van het prikkelbaredarmsyndroom, en in de eerste plaats bij patiënten die geloven dat ze door hun eigen gedrag iets aan hun symptomen kunnen doen.

Prikkelbare darm, lactose-intolerantie en coeliakie: vergelijkbare symptomen

Buikpijn, ongemakken in de buik, veranderde darmtransit (verandering in de frequentie of consistentie van de ontlasting) met een neiging tot diarree of constipatie, een opgeblazen gevoel en vermoeidheid? Het is niet makkelijk om het onderscheid te maken tussen de symptomen van een prikkelbare darm en

• Lactose-intolerantie (lactose is een melksuiker)
• En coeliakie, overgevoeligheid voor gluten (een voedingseiwit dat terug te vinden is in de meeste granen) en waardoor de darmvlokken in de dunne darm geleidelijk aan afsterven uiteen te houden.

Diagnose: klinisch onderzoek, anamnese en tests

De arts baseert zich op meerdere elementen om een diagnose te stellen:

• De anamnese, dat is het bestuderen van de context waarin de symptomen optreden, of en in welke mate ze met de tijd verergeren, enz.
• En biologische tests zoals een bloedonderzoek of een biopsie (analyse van een stukje weefsel). Die zullen al dan niet abnormale tekenen aan het licht brengen.

Tests om het onderscheid te maken tussen darmspruw en lactose-intolerantie

• Lactose-intolerantie wordt standaard vastgesteld met een ademtest. De patiënt moet een oplossing drinken waarin lactose zit. Daarna analyseert men om de 30 minuten de lucht die hij uitademt, alles samen 6 keer. Als hij geen lactose verdraagt, bevat de uitgeademde lucht hoge waterstofwaarden.
• Coeliakie wordt vastgesteld met een heel specifiek bloedonderzoek dat nagaat of het bloed antilichaampjes bevat tegen gluten. Daarnaast gebeurt er ook een biopsie van de dunne darm tijdens een gastroduodenoscopie. Een laatste aanwijzing is het verdwijnen van de symptomen tijdens een strikt glutenvrij dieet.
• Voor het prikkelbaredarmsyndroom bestaat er geen medische test die de diagnose kan bevestigen. Men gebruikt hiervoor diagnostische criteria, de zogenaamde Rome-criteria (buikpijn, verandergin van de consistentie van de stoelgang, etc.).

Kauwen om beter te verteren

Tijdens het kauwproces verandert het eten in onze mond niet alleen van textuur, maar ook van temperatuur en wordt het een weke, makkelijk in te slikken voedselmassa. Speeksel speelt in de spijsvertering een belangrijke rol. Het zorgt ervoor dat het zetmeel in de levensmiddelen wordt afgebroken, en dat al vanaf het stadium van het kauwen. Het maakt het voedsel ook vochtig, waardoor we het beter kunnen inslikken.

Waarom moeten we kauwen om goed te kunnen verteren?

Een goed uitgevoerd kauwproces verdeelt de vaak te grote of taaie brokken voedsel in heel kleine stukjes. Dat is belangrijk, want de maag en de darmen krijgen daar de kans niet meer toe. Slecht gekauwd eten zal dus moeilijk opgenomen worden!

Helpt kauwen tegen het prikkelbaredarmsyndroom?

Als het voedsel goed gekauwd is, tot heel kleine stukjes is afgebroken en goed met speeksel vermengd, kan de normale darmtransit zonder problemen verlopen. En alles wat de spijsvertering vergemakkelijkt, helpt ook de symptomen van het prikkelbaredarmsyndroom verlichten. Bovendien krijgen we minder lucht binnen als we ons eten goed kauwen. En als we langzaam en goed kauwen, zullen we ook geneigd zijn om rustig te gaan zitten om te eten ? een pluspunt want stress en het prikkelbaredarmsyndroom hand in hand gaan.

Probiotica: tegen opgezette buik en diarree

Probiotica zijn levende micro-organismen die een gunstige werking in ons lichaam uitoefenen voor de gezondheid. Er bestaan verschillende soorten en ze hebben niet allemaal dezelfde werkingen. Van sommige ervan is de doeltreffendheid bewezen tegen opgezettebuik en tegen diarree. Volgens een studie gepubliceerd in het tijdschrift Nature Medicine* zou de stam Lactobacillus Acidophilus NCFM buikpijn doen afnemen. Maar als men probiotica enkel maar af en toe inneemt, dan is dat helemaal niet doeltreffend. De behandeling dient minstens 3 maanden gevolgd alvorens er resultaat optreedt. Dan kunnen echter de kosten voor de patiënt hoog oplopen (minstens 30 euro per maand).

Prebiotica: tegen constipatie

Prebiotica zijn stoffen - vaak koolhydraten - die het bestaan en de activiteit van de darmflora bevorderen. Ze worden al jarenlang voorgeschreven tegen problemen van constipatie, maar ze kunnen wel opzetting van de buik of kolieken veroorzaken. Bij een prikkelbare darm dienen ze met mate ingenomen te worden om een goed evenwicht te vinden.

Vezels en vitaminen: nuttig?

Oplosbare vezels bestaan onder vorm van voedingssupplementen en zijn in zekere mate doeltreffend tegen constipatie. Als men ze gebruikt, dient men veel te drinken om een opgezette buik te vermijden. De eerste resultaten mag men verwachten na drie weken. Vitamines hebben echter geen nut bij de behandeling van een prikkelbare darm.

Antispasmodica tegen prikkelbare darm

Zodra een mogelijke specifieke aandoening zoals een gezwel of een intolerantie voor lactose is uitgesloten, worden vaak als eerste behandeling musculotrope antispasmodica (Buscopan, Spasmomen of andere) gegeven. Die geneesmiddelen doen inderdaad de gladde spieren (spieren die niet onder controle van de wil staan) van het spijsverteringsstelsel ontspannen. Die spieren hebben immers de neiging zich samen te trekken bij het syndroom van een prikkelbare darm met pijn en een gestoorde darmtransit tot gevolg.

Placebo-effect bij de behandeling van prikkelbare darm?

In studies lijkt te worden aangegeven dat sommige geneesmiddelen van deze klasse doeltreffender zouden zijn dan andere. Indien u een van deze middelen gebruikt en de symptomen blijven aanhouden, kan het nuttig zijn een ander antispasmodicum te gebruiken omdat het effect kan wisselen van de ene patiënt tot de andere. De specialisten denken dat die verschillen kunnen worden uitgelegd door het placebo-effect. Bij een syndroom dat vaak in verband staat met een terrein van onderliggende angst kan zelfs eenvoudigweg het geven van een behandeling op zich, ook al gaat het om een verandering van geneesmiddel, soms al doeltreffend zijn op zich.

Diarree, constipatie, stress behandelen

Naast buikpijn bestaat er bij het syndroom van prikkelbare darm vaak ook constipatie en/of diarree. De behandeling met geneesmiddelen zal dan ook aangepast worden met laxeermiddelen of middelen tegen diarree al naargelang van het geval. Door de psychosomatische context van het syndroom van prikkelbare darm worden ook soms angstremmende middelen of antidepressiva gebruikt. Maar door de bijwerkingen daarvan - vooral op het spijsverteringssysteem - zijn ze geen ideale oplossing.