Behandelingen

Chemotherapie: doeltreffend in het hele lichaam

Bij chemotherapie worden geneesmiddelen toegediend die de kankercellen doden of de vermenigvuldiging ervan verhinderen. Chemotherapie is werkzaam in het hele lichaam en werkt zowel in op kleine beginnende tumoren als op metastasen, en zelfs op eventuele microscopische metastasen, die niet opgemerkt zouden zijn tijdens radiologische onderzoeken.

Het doel van chemotherapie

Chemotherapie wordt enerzijds gecombineerd met radiotherapie of chirurgie om de kans op genezing te verhogen. Anderzijds kan chemotherapie ook helpen om de levensduur te verlengen en de levenskwaliteit te verbeteren bij patiënten met uitzaaiingen.

Bijwerkingen van chemotherapie

Het nadeel van chemotherapie is dat ze ook schadelijk is voor de gezonde cellen. Ze heeft dus heel wat bijwerkingen, zoals haaruitval en misselijkheid. De tolerantie is echter aanzienlijk verbeterd in vergelijking met oudere behandelingen.

Beginnende longkanker

Eén van de basisbehandelingen van beginnende longkanker is de operatieve verwijdering van de longtumor. Afhankelijk van de grootte en het aantal tumoren wordt een deel van de long, bijvoorbeeld een longkwab, of zelfs de gehele long verwijderd. De chirurg zal ook vaak de lymfeklieren tussen de longen (mediastinum) verwijderen om de kans op uitzaaiingen te verminderen. Om voor chirurgie in aanmerking te komen, dient de patiënt nog over een goed ademhalingsvermogen te beschikken. Wanneer de longkanker uitgezaaid is naar andere organen of het skelet, wordt in principe geen chirurgie toegepast.

Gecombineerde behandeling

Bij de behandeling van longkanker worden meestal verschillende behandelingen gecombineerd. Zo wordt chirurgie vaak gevolgd door aanvullende chemotherapie.

Het immuunsysteem

Normaal gezien verdedigt het immuunsysteem ons lichaam door ‘vreemde’ stoffen te bestrijden: virussen, bacteriën, getransplanteerde cellen, kankercellen … Om dat te doen, heeft het verschillende wapens voorhanden. Witte bloedcellen spelen daarbij een hoofdrol. Er bestaan verschillende soorten witte bloedcellen: lymfocyten, neutrofielen, basofielen, eosinofielen en monocyten. In de categorie lymfocyten onderscheiden we:

• B-lymfocyten: B-lymfocyten produceren antistoffen die zich nestelen in de antigenen (specifieke eiwitten die in de vreemde cellen, zoals kankercellen, zitten) om ze te kunnen uitschakelen;
• T-lymfocyten: T-lymfocyten spelen een belangrijke rol in het wegnemen van kankercellen. Enerzijds coördineren en regelen ze het immuunsysteem, anderzijds vallen ze de indringers rechtstreeks aan.

Wanneer het immuunsysteem aan kanker ontsnapt …

Ons immuunsysteem maakt voortdurend komaf met kankercellen in hun beginstadium, om te vermijden dat die kankercellen zich verder ontwikkelen en zelfs verspreiden. Maar soms slagen de kankercellen erin de activiteit en verspreiding van T-lymfocyten af te remmen, waardoor ze de identificatie van slechte cellen kunnen omzeilen. Hoe dan precies? Door twee receptoren (‘controlepunteiwitten’) op de T-lymfocyten te stimuleren:

• CTLA-4-receptoren
• PD-1-receptoren

Het is net die stimulatie die de goede werking van de T-lymfocyten en bijgevolg het immuunsysteem verzwakt.

Immunotherapie: hoe werkt het?

Immunotherapie is een kankerbehandeling waarbij het immuunsysteem van de patiënt wordt gestimuleerd met als doel de kankercellen te bestrijden en te vernietigen. Het is dus niet de behandeling zelf die de kankercellen vernietigt; de behandeling mobiliseert het immuunsysteem – vooral bepaalde witte bloedcellen zoals de T-lymfocyten – om de kanker ‘op natuurlijke wijze’ te vernietigen. Hoe? Door de patiënt moleculen genaamd ‘monoklonale antistoffen’ toe te dienen. Monoklonale antistoffen blokkeren:

• ofwel de aanwezige CTLA-4- en PD-1-receptoren op de T-lymfocyten;
• ofwel de biomerker PD-L1 op de kankercellen (het is die biomerker die focust op de PD-1-receptor van de T-lymfocyten en hem stimuleert).

Dankzij de toediening van die monoklonale antistoffen kan men een gepaste immuunrespons tegen de antikankerstoffen herstellen of behouden.

Immunotherapie bij longkanker

Vandaag worden drie monoklonale antistoffen gebruikt bij de immunologische behandelingen van de longen: nivolumab, pembrolizumab en atezolizumab. Deze moleculen focussen op de PD-1-receptor en zijn vooral bedoeld voor patiënten met een niet-kleincellige longkanker, waar zo’n 80% van de longkankergevallen onder valt.

• Nivolumab kan worden toegediend in het geval van niet-kleincellige longkankers, epidermaal of niet-epidermaal, plaatselijk vergevorderd of met uitzaaiingen. Als chemotherapie niet helpt, wordt deze molecule gebruikt als tweedelijnsbehandeling.
• Pembrolizumab kan worden gebruikt als tweedelijnsbehandeling voor niet-kleincellige longkankers met uitzaaiingen (metastase) wanneer de tumor een biomerker PD-L1 hoger dan 1% weergeeft. Deze molecule heeft ook al zijn nut als eerstelijnsbehandeling bewezen, meer bepaald in het geval de tumor een verhoogde PD-L1-expressie (van minstens 50%) vertoont.
• Atezolizumab is een anti-PD-L1-antistof die gebruikt wordt als tweedelijnsbehandeling, onafhankelijk van het PD-L1-expressieniveau.

Voordelen van immunotherapie

Immuno-oncologische behandelingen worden met regelmatige intervallen intraveneus toegediend. Dat gebeurt over het algemeen in het dagziekenhuis, wat een niet te onderschatten comfort betekent voor de patiënt in vergelijking met andere behandelingen. De meeste patiënten krijgen hoogstens te maken met lichte of zelfs geen bijwerkingen. Andere patiënten vertonen dan weer een excessieve immuunreactie: het immuunsysteem is dan te krachtig gemobiliseerd en begint tegen de eigen cellen (auto-immuniteit) te reageren. Net om dat te vermijden, wordt de immuunreactie van de patiënt gecontroleerd d.m.v. bloedafnames tussen de behandelingen.

Radiotherapie betekent het bestralen van de longtumor om deze te vernietigen of te verkleinen. Ook aangrenzende lymfeknopen of metastasen van de tumor kunnen worden bestraald.

Door de bestraling kan de tumor geheel of gedeeltelijk worden vernietigd. Bovendien worden de symptomen verlicht en de pijn verminderd, bijvoorbeeld in geval van uitzaaiing naar het bot.

Radiotherapie moet zeer nauwkeurig gebeuren om de schade aan het omliggende weefsel te beperken. Ze wordt ook vaak samen met andere behandelingen toegepast, bijvoorbeeld samen met of na chemotherapie.

Er bestaan ook zogenaamde doelgerichte behandelingen tegen kanker. Ze zijn bestemd voor patiënten van wie de kankercellen specifieke genetische kenmerken vertonen, in het bijzonder EGRF-, KRAS- of ALK-mutaties. Om uit te maken of een patiënt in aanmerking komt voor doelgerichte therapie, zal de pneumoloog of de oncoloog dan ook specifieke genetische tests aanvragen. Deze orale geneesmiddelen in tabletvorm vallen alleen de kankercellen aan, door verschillende mechanismen te blokkeren die noodzakelijk zijn voor hun vermenigvuldiging. Ze bieden ook het voordeel dat ze weinig bijwerkingen veroorzaken en thuis kunnen worden ingenomen.

Doelgerichte behandelingen hebben bewezen dat ze weliswaar geen kanker kunnen genezen, maar in elk geval de levenskwaliteit van de patiënt kunnen verbeteren. Ze worden vaak gecombineerd met chemotherapie.