De kennis van de ALK-translocatie bij longkanker dateert van 2007 en de eerste gerichte behandeling was er 5 jaar later. Momenteel zijn er België 5 gerichte orale behandelingen beschikbaar. De behandeling van de 1ste generatie (crizotinib) wordt bijna niet meer gebruikt. Vandaag de dag zal de pneumo-oncoloog in België vooral kiezen voor een gerichte behandeling (tyrosinekinase-inhibitoren) van de 2e generatie. Alectinib en brigatinib worden bij ons het meest voorgeschreven. Er bestaat een derde molecule (ceritinib) die kan worden aangewend na progressie onder crizonitib. In geval van progressie met moleculen van de 2e generatie, wordt een biopsie aanbevolen om de volgende behandeling beter te kunnen afstemmen en de optie van een behandeling van de 3e generatie (lorlatinib) te kunnen overwegen.

Bijwerkingen van gerichte behandelingen van de 2e generatie

Goed om te weten: de gerichte behandelingen van de 2e generatie zijn orale tabletten (8/dag voor alectinib en 1/dag voor brigatinib) met verschillende toxiciteitsprofielen en bijgevolg verscheidene bijwerkingen. Alectinib zorgt onder andere voor hepatische en digestieve toxiciteit, terwijl onder brigatinib een pulmonaire toxiciteit kan voorkomen bij het begin van de behandeling die kan worden beheerd door de behandeling op te starten met lagere dosissen. Visuele problemen werden eveneens vermeld. Dergelijke gerichte behandelingen zorgen voor een betere therapietrouw maar vooral voor een veel betere levenskwaliteit ten opzichte van de conventionele chemotherapie. In het geval van falende gerichte behandelingen dient klassieke chemotherapie te worden aanbevolen. Rekening houdend met de relatieve efficiëntie en het toxiciteitsprofiel, is het beter te beginnen met de gerichte behandeling.

Probleem bij de overstap van een molecule naar een andere in België

Verschillende resistenties tegen gerichte behandeling werden gerapporteerd, waaronder secundaire mutaties. In bepaalde van dergelijke gevallen, kan de ALK+ tumor een sensibiliteit ontwikkelen voor een andere molecule van de 2e generatie. Het probleem dat zich stelt in België, is dat we niet de mogelijkheid hebben om een andere molecule van de 2e generatie voor te schrijven alvorens over te gaan naar een gerichte behandeling van de 3e generatie (lorlatinib) omwille van terugbetalingskwesties.

Behandelingen voor ALK+ longkanker: wat verbeteren in de toekomst?

Verschillende vragen rijzen, waaronder de geringste sensibiliteit van dergelijke tumoren voor immunotherapie. De keuze voor een dergelijke behandeling dient geval per geval te worden bekeken tijdens een multidisciplinaire consultatie. Eén van de grootste uitdaging is uiteraard de resistentiemechanismen beter te leren kennen. Ze werden niet allemaal geïdentificeerd. Bovendien dienen we ook te weten te komen waarom een klein percentage patiënten een primair falen kent. We hebben eveneens nieuwe moleculen nodig. Sommige worden momenteel onderzocht. Men moet ook bepalen of sommige patiënten gebaat zijn met een gelijktijdige toediening van een TKI (tyrosinekinase-inhibitor) en chemotherapie. Momenteel zijn onderzoeken lopend om andere evaluatiemethodes te testen zoals circulerend tumor-DNA, naast conventionele weergavetechnieken. De toekomst wordt op verschillende vlakken interessant, met name wat betreft een betere levenskwaliteit van de patiënten en hun overlevingskansen!

Longkanker is in België de op één na meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en vrouwen. Op 15 februari, tijdens een ontmoetingsdag voor patiënten en hun naasten in CHU UCL Namur site Godinne, herinnerde dr. Duray, huisarts in Namen, het publiek er ook aan dat longkanker de belangrijkste oorzaak is van sterfte door kanker bij mannen, voornamelijk als gevolg van roken. Het meest voorkomende type is niet-kleincellige longkanker (NSCLC), dat goed is voor 85% van alle longkankers. In de overige 15% van de gevallen gaat het om kleincellige longkanker.

Betere overleving bij longkanker dankzij doelgerichte therapieën en immuuntherapie

Op deze infodag benadrukte thorax-longoncoloog prof. Sebahat Ocak dat nieuwe behandelingen hoop brengen. "Dankzij de ontwikkeling van high-throughput-technologieën kunnen in één test onnoemelijk veel moleculen in kankerweefsel worden geanalyseerd. Hierdoor is onze kennis van de biologie van longkanker verbeterd. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van therapieën die specifiek gericht zijn op de biologische afwijkingen die bijdragen aan de ontwikkeling van kanker, maar ook van immuuntherapie, alleen of in combinatie met chemotherapie."

Longkanker: het belang van een multidisciplinaire aanpak

Volgens thorax-longoncoloog dr. Fabrice Duplaquet moeten "specialisten meer dan ooit de meest geschikte behandeling kiezen op basis van tal van factoren, waaronder de algemene gezondheid en het biologische profiel van de patiënt, het uitzicht van de kankercellen en het stadium waarin de kanker zich bevindt." Zoals thorax-longoncoloog dr. Lionel Pirard, radioloog dr. Nicolas Mulquin en nuclearist prof. Thierry Vander Borght uitlegden, "is de tijd die besteed wordt aan het diagnosticeren en het precies bepalen van het stadium van de kanker van het grootste belang, omdat dit de overlevingskansen verbetert". Tegenwoordig kunnen specialisten vertrouwen op geavanceerde technologieën, waaronder PET-CT met FDG (fluordeoxyglucose, een weinig radioactieve 'tracer') voor de stadiëring van kanker, en endobronchiale elektronavigatie (gps) om een biopsie van de longletsels uit te voeren en een diagnose te stellen.

Sommige longkankers zijn niet het gevolg van roken

Bij 15% van alle longkankers is roken niet de oorzaak. Deze kankers bij niet-rokers worden vaak in verband gebracht met genetische afwijkingen of 'oncogenen'. Ze zijn gevoelig voor therapieën die specifiek gericht zijn op deze afwijkingen en die effectiever zijn dan chemotherapie en immuuntherapie. Bij patiënten zonder deze genetische afwijking heeft immuuntherapie wel de voorkeur. Ze verbetert de overleving van patiënten aanzienlijk, vooral wanneer de kanker het eiwit met de naam PD-L1 (Programmed death-ligand 1) sterk tot expressie brengt.

Chirurgie voor gelokaliseerde longkanker

Chirurgische resectie is de voorkeursbehandeling voor longkanker in een gelokaliseerd stadium. "De ademhalingsfunctie moet worden beoordeeld en er moet een cardiologisch onderzoek worden uitgevoerd. En natuurlijk moet ook worden gedacht aan algemene preoperatieve revalidatie", benadrukken thoraxchirurg prof. Rondelet en thorax-longoncoloog dr. Lionel Pirard.

Radio-chemotherapie voor locoregionaal gevorderde longkanker

"Wanneer de longkanker naburige structuren binnendringt, waaronder de lymfeklieren tussen de twee longen, wordt gedurende zes weken een combinatie van radio- en chemotherapie gegeven. Bovendien wordt de toediening van kankerbehandelingen geoptimaliseerd dankzij kunstmatige intelligentie (AI). Tijdens de radiotherapie stopt de machine bijvoorbeeld als de patiënt te veel beweegt, wat maximale precisie garandeert", legt radiotherapeut dr. Jean Vanderick uit. Wanneer de kanker verder is uitgezaaid, bieden doelgerichte therapieën voor patiënten met een oncogene afwijking en immuuntherapie voor de anderen betere overlevingskansen. Er is zelfs genezing mogelijk voor patiënten die met immuuntherapie worden behandeld. Deze behandelingen zijn over het algemeen effectiever en minder toxisch dan chemotherapie.

Longkanker en globale patiëntenzorg

Elke patiënt kan ook rekenen op de hulp en steun van een coördinerend verpleegkundige, een psycholoog, een diëtist en een maatschappelijk werker, naast de cruciale zorg die de huisarts verstrekt. De sociale dienst is gratis en "helpt patiënten om veel administratieve moeilijkheden op te lossen." Aan het eind van deze infodag wezen twee patiënten, Élodie en Marie-Ange (deze laatste is lid van de patiëntenvereniging ALK Positive Belgium) erop dat "patiënten vaak ontredderd zijn na de diagnose. Artsen zijn onvoldoende op de hoogte van het bestaan van patiëntenverenigingen. Nochtans kunnen die veel troost bieden."

De boodschap is duidelijk: samen staan we sterker in de strijd tegen kanker.

Het onderscheid tussen een goedaardige cyste en een kwaadaardige tumor is niet altijd eenvoudig. Op CT-beelden (röntgenstralen) kunnen cysten en tumoren er zeer gelijkaardig uitzien. Dat kan resulteren in dure fouten op medisch en emotioneel vlak. Als een cyste ten onrechte als een tumor wordt beschouwd, kan dat leiden tot onnodige chirurgie. Omgekeerd kan een tumor die niet wordt gedetecteerd, de gezondheid van de patiënt in het gedrang brengen.

AI kan subtiele informatie van medische beelden ontcijferen

Die medische beelden, ook al zien ze er normaal uit, bevatten cruciale informatie over de textuur, de vorm en de samenstelling van de massa's in de nier bijvoorbeeld. Een getraind algoritme herkent onmerkbare details, die informatie geven over de juiste aard van een massa.

De prestaties van AI doorslaggevend kan worden bij het stellen van een medische diagnose

Die systemen blijken bijzonder betrouwbaar te zijn. Bij meting van het vermogen van modellen om een differentiële diagnose te stellen, waarbij 1 overeenstemt met een perfecte precisie en 0,5 met een resultaat gebaseerd op het toeval, bedroeg de score 0,97. De prestaties van AI zijn dus opmerkelijk goed, wat doorslaggevend kan worden bij het stellen van een medische diagnose.

Oncologen hebben het in The Guardian over eenvoudige, uitvoerbare, dagelijkse dingen die ze doen om kanker te voorkomen.

• Rook niet.
• Probeer een gezond gewicht te behouden.
• Eet minder vlees.
• Vermijd bewerkte voedingsmiddelen.
• Drink minder alcohol.
• Als u iets opmerkt waarover u zich zorgen maakt, ga dan naar de dokter, ook als u zelf een dokter bent.
• Houd rekening met uw genetisch risico.

Ga naar je huisarts als je een symptoom van kanker hebt

Professor Pat Price, oncoloog “Ga naar je huisarts als je een symptoom van kanker hebt - bloed ophoesten, bloed plassen of rectale bloeding, of pijn, een knobbeltje of iets dergelijks, dingen waarvan u weet dat ze niet kloppen.” “Het leven is stressvol en velen van ons moeten proberen beter met stress om te gaan,” zegt Price. Van stress zelf is niet bewezen dat het kanker veroorzaakt, maar het kan wel betekenen dat je leeft op een manier die je risico verhoogt. “Het betekent soms dat je veel eet, veel drinkt of niet beweegt. Mindfulness is echt goed, en ademhalingstechnieken. Ik weet dat ze een beetje minimaal klinken, maar ze kunnen voor veel mensen werken.”

Een direct verband tussen stress en kanker?

Over een direct verband tussen stress en kanker voegt een oncoloog toe: “Een van de redenen waarom we het antwoord op deze vraag nog niet kennen, is dat we geen goede modellen hebben om menselijke stress in het lab te simuleren, om het te kunnen begrijpen en bestuderen. Maar wetende dat er steeds meer bewijs komt over hoe het centrale zenuwstelsel de immuunomgeving verandert en, omgekeerd, hoe immuuncellen communiceren met het centrale zenuwstelsel, zou het me helemaal niet verbazen als er een functionele link zou zijn. In de komende vijf tot tien jaar zullen we misschien gegevens gaan zien die de relatie tussen stress en kanker testen.”

De diagnose kanker

“Als je de diagnose kanker krijgt, proberen we patiënten te adviseren om er echt bij stil te staan en ermee in het reine te komen,” zegt dr. Price. “Want het moeilijk - niemand wil de diagnose kanker krijgen. Maar zoek zoveel mogelijk informatie als je kunt. Het moeilijkste is vaak om het andere mensen te vertellen, vanwege hun reactie: sommige mensen willen er niet over praten of willen zelfs niet bij u in de buurt komen. Open en eerlijk zijn kan helpen.

Wees niet bang voor behandeling

Sommige mensen maken zich misschien zorgen om zich te laten onderzoeken uit angst voor een behandeling, maar die is altijd te verbeteren, zegt dr. O'Sullivan, vooral radiotherapie. “Als mensen symptomen hebben, kunnen ze soms terughoudend zijn om naar hun huisarts te gaan omdat ze zich zorgen maken over hoe slecht de behandeling zou kunnen zijn. Veel mensen hebben familieleden die het moeilijk hebben gehad met radiotherapie. Maar de wetenschap is enorm verbeterd. Als je bedenkt hoe je smartphone er 10 jaar geleden uitzag en hoe hij er nu uitziet, dan is dat vergelijkbaar met het soort technologische ontwikkelingen in radiotherapie, tot het punt waarop de bijwerkingen nu veel minder zijn. Veel mensen gaan door met hun normale leven rondom de behandeling. Bij sommige bestralingen kunnen mensen na vijf dagen al genezen zijn.”

Kanker treft één op de twee mensen in hun leven

Dr. Price zegt: “Iedereen kent wel iemand die geraakt is door kanker. Soms zijn we er te bang voor en denken we dat als we er niet over praten, het ons niet zal overkomen. We moeten er veel opener over zijn.” Het is belangrijk om te weten, zegt ze: “Hoewel kanker voor sommigen heel erg kan zijn, staat het niet altijd gelijk aan de dood. Voor veel mensen betekent kanker misschien een moeilijke behandeling en zoals de prinses van Wales het zegt, er zijn goede en slechte dagen. En dan ben je misschien uit de problemen, en dat is het overleven van kanker. Dan kun je gaan kijken hoe dat bijdraagt aan een beter leven. Ieders kankerreis is anders en kan heel zwaar zijn; voor sommigen loopt het goed af en voor anderen helaas niet. Als kankerartsen willen we dat de uitkomst voor elke patiënt zo goed mogelijk is.”

Na een missie van meerdere jaren in het buitenland, keert Florence Duvieusart in 2019 terug en voelt ze zich erg moe. Daarop volgen hartritmestoornissen (afwijkend hartritme), spierpijn en een gedeeltelijke gezichtsverlamming. Diagnose: ALK+ longkanker. Sindsdien heeft de ziekte haar gedwongen haar diplomatieke activiteiten on hold te zetten. Momenteel is ze de drijvende kracht achter de patiëntenvereniging ALK Positive Belgium en pleit ze voor meer sensibilisering en een betere begeleiding van patiënten met deze zeldzame vorm van kanker.

Vechten tegen ALK+ longkanker

Florence Duvieusart is 52 jaar en werkte tot 2019 als diplomaat voor de FOD Buitenlandse Zaken. Bij haar terugkeer van een buitenlandse missie van meerdere jaren in moeilijke omstandigheden, is ze heel vermoeid. Artsen, ziekenhuizen maar ook haar omgeving dachten dat dit het gevolg was van een overbelasting. Daarop volgden hartritmestoornissen en een gedeeltelijke gezichtsverlamming. Specialisten, gerenommeerde universitaire ziekenhuizen … niemand vond de oorzaak van het probleem. De screening is complex en wordt niet systematisch gedaan, voor rokers maar nog minder voor niet-rokers. “Niets wees in de richting van longkanker aangezien ik nooit had gerookt, in goede gezondheid was en een gezond leven leidde.”

ALK+ longkanker heeft een grote impact op de levenskwaliteit

Sinds 2019 wordt Florence Duvieusart verzorgd op de afdeling Medische oncologie van het Jules Bordet ziekenhuis. Haar behandeling zorgt voor zware bijwerkingen: vermoeidheid, spijsverteringsproblemen, concentratie- en geheugenproblemen, spierpijn, oedeem … Maar er is vooruitgang in het onderzoek. Er was 15 jaar geleden nog geen doelgerichte behandeling voor ALK+ longkanker beschikbaar. Momenteel zijn er drie behandelgeneraties en onderzoek is nog steeds gaande. Dankzij deze vooruitgang kunnen kostbare jaren worden gewonnen. “Ik word gesteund door mijn dochter, mijn echtgenoot en mijn naasten: een onschatbare steun”, benadrukt ze.

De vereniging ALK Positive Belgium

Florence Duvieusart is medeoprichtster van de vereniging ALK Positive Belgium. De patiënten die deel uitmaken van de vereniging waren op zoek naar informatie over behandelingen en aanvullende therapieën. België heeft weinig deskundigen op het gebied van deze zeldzame vorm van longkanker, zodat het soms moeilijk is de juiste informatie te vinden. Dankzij de geconsolideerde groep kunnen patiënten hun ervaringen delen, onderlinge steun geven en informatie uitwisselen over de moeilijkheden en de behandelingen. Een gesloten Facebookgroep (ter bescherming van de anonimiteit van de patiënten) zorgt ervoor dat het contact maken gemakkelijker verloopt. “Onze vereniging stelt ons in staat betekenis te geven aan ons traject en zorgt ervoor dat we niet geïsoleerd raken. Onlangs hebben we trouwens witte lintjes(1) uitgedeeld bij onze artsen en oncologen om hen te bedanken voor hun inzet, om te strijden tegen de stigmatisering rond longkanker en om de medische wereld te sensibiliseren voor de ALK+ vorm.”

Sensibilisering voor ALK+ longkanker

“Longkanker doodt meer mensen dan prostaat-, borst- en darmkanker samen. Het is nochtans een kanker met een enorm stigma. Toch is het hebben van twee longen genoeg om risico te lopen op deze kanker!” In België pleiten de leden van de vereniging ervoor dat ALK+ longkanker wordt erkend als zeldzame ziekte. Florence Duvieusart wil de behandeling van dit zeldzame type kanker laten concentreren in gespecialiseerde centra die op die manier meer patiënten zouden behandelen en zo meer expertise zouden krijgen, zoals dat het geval is in Nederland en zoals algemeen wordt aanbevolen voor zeldzame ziekten. De vereniging ALK Positive Belgium verspreidt flyers om de ziekte beter te leren kennen. “November is de sensibiliseringsmaand voor longkanker. Wij hopen dat dit artikel ervoor zal zorgen dat de ziekte en onze vereniging meer gekend zullen worden.”

(1)Het White Ribbon Project is een initiatief uit de Verenigde Staten waarbij men de perceptie van de bevolking aangaande longkanker wil veranderen omdat er nog te vaak gestigmatiseerd wordt.

Bijna één op de drie Belgen (30%) geeft zelfs ronduit aan dat ze het krijgen van de ziekte als de eigen fout beschouwen van de patiënt. Dat blijkt uit een onderzoek dat patiëntenorganisatie PROLONG vzw liet uitvoeren bij 1.000 Belgen.

Iedereen kan echter longkanker krijgen

“Het klopt dat roken het risico op het krijgen van de ziekte enorm vergroot. Iedereen kan echter longkanker krijgen. Je kan ook gewoon pech hebben. Wat de oorzaak ook mag zijn, niemand kiest ervoor om longkanker te krijgen. Patiënten hebben daarom je steun nodig en niet je oordeel”, zegt Johan Thibo, voorzitter van PROLONG vzw.

Longkanker nog al te vaak in een taboesfeer blijft hangen

Het gebrek aan kennis over de ziekte zorgt ervoor dat longkanker nog al te vaak in een taboesfeer blijft hangen. Zo geven vier op de vijf Belgen (80%) aan dat anderen snel een oordeel klaar hebben over mensen met longkanker. Volgens 71% beschouwen mensen longkanker als een door de patiënt zelf veroorzaakte ziekte. Bijna één Belg op de drie (30%) geeft zelfs ronduit aan dat het (deels) de eigen schuld is van de patiënt: ‘het zal wel te maken hebben met (vroeger) rookgedrag.’ Dit terwijl er ook een pechfactor meespeelt; iedereen kan longkanker krijgen, al lopen (ex-)rokers wel meer risico. Daarom moedigen wij mensen zeker aan om te stoppen met roken.

‘Ik heb longkanker maar niet door te roken’

Voormalig VRT-nieuwsanker en gerechtsjournalist Leo Stoops (74) had bijvoorbeeld al veertig jaar niet meer gerookt toen hij in 2009 longkanker kreeg: “Mijn longen waren rookvrij. Toch zei ik er telkens automatisch bij: ‘Ik heb longkanker maar niet door te roken’. Ik had het gevoel dat ik me moest verantwoorden tegenover anderen.”

Leven met ALK+ longkanker?

Mensen jonger dan 50 jaar

ALK+ kanker wordt geassocieerd met niet-erfelijke veranderingen in het ALK gen en treft vaak mensen jonger dan 50 jaar die zelden of nooit gerookt hebben op het moment van diagnose.

ALK+ longkanker: onbekend oorzaken

De oorzaken van deze vorm van kanker zijn nog onbekend.

Er bestaan echter specifieke behandelingen voor dit soort kanker, vandaar het belang van de bewustmaking ervan, zodat de diagnose snel kan worden gesteld...