Hoe zoek je de oorzaak van steriliteit?

• Aantal en kwaliteit van de zaadcellen

Het spermiogram analyseert het geëjaculeerde sperma. Dat is het basisonderzoek om de vruchtbaarheid van de man te beoordelen. Het spermiogram kan een verminderd aantal, een verminderde beweeglijkheid of afwijkingen van de vorm van de zaadcellen tonen.

• Analyse van het zaad na onthouding

Het sperma moet conform de richtlijnen worden afgenomen, d.w.z. door masturbatie na een optimale periode van onthouding van twee tot vier dagen, en moet binnen het uur worden onderzocht.

• Interpretatie van de resultaten van het spermiogram

De resultaten worden vergeleken met de referentiewaarden (standaardwaarden opgesteld door de WGO) verkregen bij jonge vruchtbare mannen (mannen die minder dan 12 maanden eerder vader zijn geworden). Er bestaat echter geen duidelijk minimumaantal zaadcellen dat een grens zou vormen tussen vruchtbaarheid en onvruchtbaarheid. Bij elke man kan de kwaliteit van het sperma trouwens variëren. Daarom moet het onderzoek altijd worden overgedaan, voor zou worden besloten dat de man steriel is.

Soms, als het sperma helemaal geen zaadcellen bevat, kan een teelbalbiopsie worden uitgevoerd om een precieze diagnose te stellen. In meer dan de helft van de gevallen kunnen bij een biopsie zaadcellen worden geoogst, die later kunnen worden gebruikt om steriliteit te behandelen.

Aanvullende onderzoeken zijn bepaling van de hormoonspiegels in het bloed, genetische onderzoeken, een echografie van de teelballen, de prostaat en de zaadblaasjes, en specifieke tests voor bepaalde ziekten die invloed kunnen uitoefenen op de vruchtbaarheid.

Meting van de temperatuur ‘s morgens (temperatuurcurve) en bloedonderzoeken met bepaling van de hormoonspiegels op dag 3 en dag 21 van de cyclus geven waardevolle informatie over de werking van de eierstokken. De 3e dag van de cyclus is het beste moment om de reserve van de eierstokken te bepalen en de 21e dag geeft informatie over de kwaliteit van de eisprong.

Microscopisch onderzoek van het baarmoederhalsslijm afgenomen tijdens een gynaecologisch onderzoek geeft informatie over de kwaliteit van het slijm (bepaling van de inslerscore) en het aantal en de beweeglijkheid van de spermacellen die door het slijm proberen te dringen (Hühnertest). Het slijm wordt afgenomen na geslachtsgemeenschap rond de veronderstelde dag van de eisprong. Er is evenwel discussie over het nut van de Hühnertest.

Naargelang van de geschiedenis van de patiënte en de bevindingen van het gynaecologisch onderzoek kunnen meerdere onderzoeken worden aangevraagd:

• een echografie van de baarmoeder en de eierstokken. De wanden van de baarmoederholte en de eileiders kunnen beter in beeld worden gebracht na injectie van een fysiologische zoutoplossing.
• een radiografie van de baarmoeder en de eileiders. Injectie van een radiopake vloeistof in de baarmoederhals geeft informatie over de toestand van de baarmoederholte, de doorgankelijkheid van de eileiders en eventuele vergroeiingen rond de eileiders.

• Een hysteroscopie toont de baarmoederholte. Daarvoor brengt de gynaecoloog een endoscoop (buis voorzien van een camera) in via de natuurlijke weg.
• Een fertiloscopie of culdoscopie. Daarbij brengt de gynaecoloog een camera in de buikholte in via het uiteinde van de vagina (douglasholte). Dat gebeurt onder plaatselijke verdoving.
• Een laparoscopie (chirurgische ingreep onder algemene verdoving) waarbij de gynaecoloog een camera via de navel inbrengt om de inwendige geslachtsorganen en de buikholte in beeld te brengen. Tijdens de ingreep kan de gynaecoloog een kleurstof, methyleenblauw, in de baarmoeder en de eileiders spuiten om de doorgankelijkheid ervan te controleren. In veel gevallen kan de gynaecoloog tijdens een laparoscopie de afwijking behandelen die de fertiliteitsstoornis veroorzaakt.

Vanaf de leeftijd van 35 jaar - of daarvoor, als er risicofactoren zijn voor een verminderde reserve of bij onverklaarde steriliteit  - is het raadzaam de reserve van de eierstokken te evalueren en een endovaginale echografie uit te voeren op de 3e dag van de cyclus.

Bij 10-15% van de onvruchtbare koppels kan geen verklaring worden gevonden. We spreken dan van onverklaarde steriliteit. Dat betekent dat de oorzaak van de vruchtbaarheidsstoornis niet kan worden achterhaald met de onderzoeken die worden uitgevoerd om de vruchtbaarheid bij de man en de vrouw te evalueren.