De behandeling van onvruchtbaarheid

Oorzaken, leeftijd en reserve van de eierstokken

De behandeling van onvruchtbaarheid moet vooral gericht zijn op de oorzaken van de onvruchtbaarheid. Sommige oorzaken zijn gemakkelijker te behandelen dan andere. De arts moet echter ook rekening houden met de slaagkansen en vooral met de leeftijd en de ovariële reserve van de patiënte (vermogen van de eierstokken om goede eicellen voort te brengen).

Beleid op maat

Voor elke vruchtbaarheidsstoornis is er dus een aparte oplossing, die ook afhangt van de kenmerken van de twee partners in het koppel. Bij sommige koppels is een combinatie van verschillende behandelingen nodig als er niet één, maar meerdere verklaringen zijn voor de vruchtbaarheidsproblemen.

Therapeutisch beleid bij onvruchtbaarheid

Er zijn vier mogelijkheden:

• adviezen voor een gezonde levenswijze. Die kunnen in sommige gevallen zeer efficiënt zijn.
• een medicamenteuze behandeling,
• chirurgie,
• technieken van medisch geassisteerde voortplanting (MAV) zoals intra-uteriene inseminatie (met sperma van de partner of van een donor), in-vitrofertilisatie (IVF) en intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI).

De arts zal altijd beginnen met de eenvoudigste en minst invasieve behandeling. Als er geen medisch probleem is waardoor een spontane zwangerschap onmogelijk zou zijn, of dat een dringende reden tot voortplanting zou kunnen vormen zoals de leeftijd of een geringe ovariële reserve, worden MAV-technieken pas overwogen als de patiënte na twee jaar proberen nog niet zwanger is geworden.

Chirurgie op het gebied van de voortplanting van vrouwen gebeurt hoofdzakelijk via een laparoscopie en/of een hysteroscopie. In sommige situaties is een chirurgische ingreep noodzakelijk, bijvoorbeeld als er een mechanisch obstakel in de eileiders zit. Als de eileiders niet doorgankelijk zijn, kan er ook geen ontmoeting plaatsvinden tussen de eicel en een zaadcel. Rekanalisatie van de eileiders is raadzaam als onderzoeken erop wijzen dat de eileiders na de operatie waarschijnlijk goed zullen werken. Zo niet, moet de eileider worden verwijderd (salpingectomie). Als beide eileiders ziek zijn, wordt een natuurlijke bevruchting na de operatie onmogelijk. IVF is dan de enige mogelijke oplossing.

Een laparoscopie om vergroeiingen van de inwendige geslachtsorganen door te knippen of om endometrioseletsels te behandelen, kan de kansen op zwangerschap verhogen. Bij endometriose hangt het nut van de chirurgische behandeling evenwel af van het type en de ernst van de endometriose. De arts moet dan ook rekening houden met eventuele andere oorzaken van steriliteit en factoren die een idee geven over de vruchtbaarheid van het koppel.

Een hysteroscopie met verwijdering van een poliep, een fibroom, een synechie of een aangeboren tussenschot in de baarmoederholte kan de vruchtbaarheid van het koppel ook verbeteren.

Geen zaadcellen

Voortplantingschirurgie richt zich vrijwel alleen tot mannen van wie het ejaculaat geen enkele zaadcel bevat (azoöspermie).

Obstakel voor de zaadlozing

Naast problemen bij de productie van zaadcellen in de teelballen kan er een obstructie zitten in de uitscheidingswegen, zodat de zaadcellen niet kunnen worden geëjaculeerd.

Behoud van ejaculatie

Opgelet, dat betekent niet dat de man niet ejaculeert. Maar doordat de zaadcellen nog niet 1% van het volume van het ejaculaat uitmaken, wil dat zeggen dat het zaad geen zaadcellen bevat.

Aspiratie van zaadcellen

Als een chirurgische behandeling niet mogelijk is, kan de arts zaadcellen uit de bijballen opzuigen met een naald, die hij door de huid van de balzak steekt.

Testisbiopsie

Ook als het sperma geen zaadcellen bevat en dat niet te wijten is aan een obstructie, worden er in meer dan de helft van de gevallen nog zaadcellen gevonden bij een testisbiopsie (waarbij er een stukje weefsel van de teelballen wordt afgenomen). Die zaadcellen kunnen worden gebruikt voor IVF-ICSI.

En een varicocele?

Bij een belangrijke zichtbare of voelbare spatader in de balzak (varicocele) kan behandeling daarvan de vruchtbaarheid verbeteren. Een uroloog of een androloog kan inschatten of dat een koppel kan helpen.

Inductie van de eisprong

Als de vrouw geen eisprong heeft, kan die in gang worden gezet met geneesmiddelen (via de mond of injectie).

• Clomifeencitraat

70% van de patiënten met een polycysteus-ovariumsyndroom (frequentste oorzaak van stoornissen van de eisprong) reageert op oraal ingenomen clomifeencitraat. Soms vermindert die behandeling de kwaliteit van het baarmoederhalsslijm zodat de zaadcellen er minder goed door kunnen. Daarom zullen de artsen clomifeencitraat soms combineren met oestrogenen.

• Gonadotrofines

Als die behandeling mislukt, schrijft de arts de hormonen voor die de hypofyse normaal afscheidt om de eierstokken te stimuleren, gonadotrofines genaamd. Die gonadotrofines worden onderhuids toegediend om de groei van de follikels die de eicellen bevatten, te stimuleren.

• GnRH

Als de oorzaak van de stoornissen van de eisprong in de hersenen ligt en meer bepaald in de hypothalamus, kan ook een pompje worden ingeplant. Het gaat om een geprogrammeerd, draagbaar doosje dat GnRH afgeeft. GnRH is een hormoon dat normaal door de hypothalamus wordt afgescheiden. Die behandeling herstelt de normale fysiologische cyclus.

• Medisch geassisteerde voortplanting

Soms is het ondanks stimulering van de ovaria, overigens een moeilijke en lange behandeling, niet mogelijk om één of hoogstens twee follikels tot rijping te brengen en vormt die behandeling geen oplossing voor het vruchtbaarheidsprobleem van het koppel. In dat geval is een invasievere behandeling zoals IVF (in-vitrofertilisatie) nodig.

Mijd een meerlingzwangerschap

Met een echografie en een bepaling van de hormoonspiegels in het bloed kan de arts de groei van de follikels in de twee eierstokken en het aantal eicellen dat zich aan het ontwikkelen is, controleren. Het is de bedoeling om hooguit twee eicellen tegelijk te laten rijpen om het risico op meerlingzwangerschap te vermijden. Als er twee eicellen worden geproduceerd, bestaat namelijk het risico dat twee zaadcellen de twee eicellen bevruchten, met een tweelingzwangerschap als gevolg.

Stimulering van de spermatogenese

Net zoals de eierstokken, moeten de teelballen door de hypofyse, een klier die op de schedelbasis rust, worden gestimuleerd om zaadcellen te vormen. Als de hypofyse onvoldoende hormonen produceert, kan de zaadcelvorming worden gestimuleerd met onderhuidse injecties van gonadotrofines, de ontbrekende hormonen. Gewoonlijk is dat een langdurige behandeling. Hoe snel en hoe succesvol het effect daarvan is, hangt af van de oorzaak van het hormonale tekort.

Overdaad schaadt

Bepaalde levensgewoontes en gedragingen kunnen een negatieve invloed hebben op de vruchtbaarheid van de man en de vrouw:

• te veel eten met zwaarlijvigheid tot gevolg,
• te veel alcohol drinken,
• roken,
• intensieve sportbeoefening (meer dan 3 uur per dag).

Micropolycystische eierstokken en vermagering

Als stoornissen van de eisprong als gevolg van het polycysteus-ovariumsyndroom samengaan met overgewicht, volstaat vermageren vaak voor een spontaan herstel van de eisprong.  Dat zal ook de inductie van de eisprong met geneesmiddelen vergemakkelijken.

Welke voorzorgen bij de man?

Anabole steroïden (bij bodybuilders en in bepaalde sporttakken), blootstelling aan warmtebronnen die de temperatuur van de teelballen gedurende lange tijd verhogen (te vaak naar een sauna gaan, beroepsmatige blootstelling aan hoge temperaturen) en drugs (waaronder cannabis) verminderen de productie van zaadcellen.