Het hart is een essentiële spier want het zorgt voor de circulatie van het bloed in het lichaam. Zoals elk orgaan heeft het nood aan zuurstof en voedingsmiddelen om naar behoren te functioneren en die laatste worden door de kransslagaders aangevoerd.

Les in anatomie …

De twee kransslagaders voeren het zuurstofrijke bloed naar het hart en splitsen zich in verschillende takken om een slagaderlijk netwerk te vormen dat het hart omringt en voedt. Er is tamelijk weinig onderlinge communicatie (anastomose) tussen die takken. Iedere tak beadert en voedt een specifiek deel van de hartspier. Indien er een probleem opduikt in een van die slagaders is er vrijwel geen overname mogelijk.

Verstopte kransslagader: ernstige gevolgen

Iedere hindernis aan de binnenzijde van een van de kransslagaders belemmert dus de goede bevloeiing van een deel van de hartspier. Zonder de door het bloed aangevoerde zuurstof en voedingstoffen kunnen de gevolgen ernstig zijn, zoals daar zijn angina pectoris of angor (pijn in de borst bij inspanning of bij stress, die vermindert bij rust), of een infarct van het myocardium met andere woorden het afsterven van een deel van de hartspier veroorzaakt door de obstructie van een kransslagader (coronair). De voornaamste oorzaak van een aantasting van de kransslagaders is slagaderverkalking, waarbij er een verdikking is van de slagaderwand. Om die ene of meerdere vernauwingen nauwkeurig in beeld te brengen, is de coronarografie het meest betrouwbare onderzoek, met name een onderzoek van medische beeldvorming uitgevoerd in een ziekenhuis of kliniek.

De kransslagader vrijmaken

In functie van de grootte en de ernst van de obstructie van een of meerdere kransslagaders kunnen verschillende mogelijkheden worden overwogen: medicatie, overbrugging of coronaire angioplastiek. Angioplastiek is vandaag de dag een behandeling die breed wordt toegepast, dikwijls in geval van hoogdringendheid. De behandeling bestaat uit het vrijmaken van de kransslagader door een zeer fijne sonde in te brengen tot aan het hart.

Wat is luchtvervuiling?

Luchtvervuiling is de aanwezigheid van ongewenste bestanddelen in de lucht die schadelijk zijn voor de volksgezondheid, of een abnormaal verhoogde concentratie van deze stoffen. De volgende stoffen zijn erg schadelijk:

• stikstofdioxide (NO₂)
• zwaveldioxide (S0₂)
• koolstofmonoxide (CO)
• ozon (O₃)

De grote vijand: fijn stof

Een andere vervuilende en heel schadelijke stof is fijn stof. Deze in de lucht zwevende deeltjes zijn afkomstig uit diverse bronnen, zoals de verwerking van brandstoffen, het verkeer, de landbouw, de industrie enz. Ze zijn zo klein dat we ze kunnen inademen en ze worden als een risicofactor voor hart- en vaatziekten beschouwd. Afhankelijk van de diameter onderscheiden we PM₁₀ (deeltjes met een diameter kleiner dan 10 µm), PM_2,5 (<2,5 µm) en PM_0,1 (<0,1 µm). Hoe kleiner de deeltjes, hoe dieper ze in de luchtwegen dringen en hoe meer schade ze aanrichten.

Luchtvervuiling: effecten op het hart

De mechanismen van luchtvervuiling op het hart zijn nog niet volledig bekend. Wetenschappers zijn het er al wel over eens dat de diverse vervuilende stoffen, en vooral fijn stof, een ontstekingsproces uitlokken in de luchtwegen, maar ook in de bloedvaten. Studies tonen aan dat PM_2,5 namelijk mee atherosclerose veroorzaakt, dat is de vorming van een vetachtige afzetting (plaque) in de wand van de slagaders waardoor die vernauwen. Die adervernauwing leidt uiteindelijk tot een acuut myocardinfarct (hartinfarct), maar ook tot bepaalde cerebrovasculaire accidenten.

Kortetermijneffecten van luchtvervuiling

Diverse studies wijzen op een toename van het risico op een acuut hartinfarct bij kortdurende blootstelling aan luchtvervuiling. Zo hebben onderzoekers uit Boston vastgesteld dat het risico op een myocardinfarct significant stijgt als de concentratie van fijn stof van PM_2,5 met 25 µ/m³ toeneemt in de twee uur die aan het infarct voorafgaan.

Ook blootstelling aan PM₁₀ is schadelijk. Bij een concentratie van meer dan 25µ/m³ is met name ook een significante stijging van het aantal hartinfarcten geregistreerd, vooral dan bij rokers.

Luchtvervuiling en gezondheid: en op lange termijn?

Ook op lange termijn heeft de blootstelling aan luchtvervuiling een nefast effect op het hart. Een grootschalige medische studie die meer dan 100.000 mensen tien jaar lang heeft gevolgd, heeft een verband vastgesteld tussen langdurige blootstelling aan fijn stof en het aantal gevallen van acute coronaire hartziektes (waaronder het fameuze infarct), ook bij vervuilingswaarden die onder de Europese limieten lagen. Een andere studie heeft dan weer een verband gelegd tussen langdurige blootstelling aan stikstofdioxide (NO₂) - een indicator voor vervuiling door het verkeer - en het voorkomen van hartaanvallen.

Na een acuut myocardinfarct …

Luchtvervuiling en een voorgeschiedenis van hartinfarcten gaan niet goed samen. Een Britse studie heeft aangetoond dat het risico op sterfte na een acuut myocardinfarct met 20% stijgt voor elke stijging met 10µ/m³ van fijn stof van PM_2,5 in de lucht. Er zijn geen harde bewijzen gevonden dat de luchtvervuiling de rechtstreekse oorzaak van het overlijden was, maar het inademen van fijn stof verslechtert de algemene gezondheidstoestand van de patiënt nog, en die is al verzwakt door zijn hartaanval.

Overgewicht en te veel cholesterol, cardiovasculaire risicofactoren

Een hartinfarct wordt veroorzaakt door een verstopping van de kransslagaders, de bloedvaten die het hart van bloed voorzien. De slagaders slibben dicht door de vorming van atheroomplaten, een combinatie van vetten, cholesterol en ander ‘afval’, zodat het hart geen bloed en dus ook geen zuurstof meer krijgt.

Datzelfde verschijnsel kan zich ook voordoen in de slagaders van de hersenen. Dat veroorzaakt dan een beroerte of cerebrovasculair accident, de op een na belangrijkste categorie van hart- en vaataandoeningen.

Voeding speelt een grote rol bij de progressieve vetafzettingen op de wand van de slagaders. Voeding heeft een directe invloed op de cholesterolconcentratie. Daarnaast is er ook indirecte invloed: overgewicht werkt immers type 2-diabetes en hypertensie in de hand, eveneens belangrijke cardiovasculaire risicofactoren.

Mediterrane voeding heeft heilzame effecten op het hart

Een mediterraan voedingspatroon beantwoordt aan de huidige richtlijnen voor een gezonde voeding. Ze bestaat vooral uit fruit, groenten, graangewassen en peulvruchten zoals linzen, grauwe erwten en witte bonen. De belangrijkste vetstof is olijfolie. Mensen die kiezen voor mediterrane voeding eten weinig vlees, bereide vleeswaren, eieren, zuivelproducten en alcohol.

Het is wetenschappelijk bewezen dat een mediterraan voedingspatroon gunstige effecten heeft bij de preventie van het cardiovasculaire risico:

• De vetten in olijfolie zijn onverzadigde vetzuren, arm aan cholesterol;
• Fruit, groenten, peul- en graangewassen bevatten vezels en antioxidantia, die de cholesterolafzetting in de slagaders verminderen en de eliminatie van cholesterol door de lever verhogen;
• Noten en vis bevatten omega-3-vetzuren, die beschermen tegen de vorming van bloedstolsels;
• Ook een beperkte consumptie van alcohol (één glas rode wijn per dag bij vrouwen en twee glazen bij mannen) zou het cardiovasculaire risico verlagen.

Mediterrane voeding blijkt nu ook een gunstig effect te hebben op de bloeddruk

Die heilzame effecten zijn al lang bekend. Er is inmiddels ook onderzoek verricht naar het verband tussen mediterrane voeding en een variabele bloeddruk. Recentelijk is inderdaad aangetoond dat een variabele bloeddruk een cardiovasculaire risicofactor is, net zoals hypertensie.

Neurologen en cardiologen van de Universiteit van Hongkong hebben in 2014 een onderzoek uitgevoerd bij patiënten met coronaire insufficiëntie (patiënten met een infarct of angina pectoris, of die een risico daarop lopen). Die studie bevestigt dat ‘mediterrane’ voeding en matige alcoholconsumptie de variabiliteit van de bloeddruk verlagen en het risico op een beroerte (CVA) verkleinen.

Gezien die vele heilzame effecten is het niet verwonderlijk dat de UNESCO in 2010 besliste om mediterrane voeding op te nemen op de lijst van het immateriële erfgoed van de mensheid. Zoals de oude beschavingen ons hebben geleerd, is zorgen voor de gezondheid een levenskunst.

“Als je de keuze hebt om de trap of de lift te nemen, ga dan voor de trap omdat het goed is voor je hart,” zei studieauteur Dr. Sophie Paddock van de University of East Anglia en Norfolk and Norwich University Hospital Foundation Trust, Norwich, VK. “Zelfs korte momenten van lichamelijke activiteit hebben een positief effect op de gezondheid en korte stukjes traplopen zouden een haalbaar doel moeten zijn om te integreren in je dagelijkse routines.”

Hart- en vaatziekten en lichaamsbeweging

Hart- en vaatziekten zijn grotendeels te voorkomen door activiteiten zoals lichaamsbeweging. Wereldwijd voldoet echter meer dan een op de vier volwassenen niet aan de aanbevolen niveaus van lichaamsbeweging. Traplopen is een praktische en gemakkelijk toegankelijke vorm van lichaamsbeweging die vaak over het hoofd wordt gezien. Deze studie onderzocht of traplopen, als een vorm van lichaamsbeweging, een rol zou kunnen spelen bij het verminderen van de risico's op hart- en vaatziekten en vroegtijdig overlijden.

Traplopen werd in verband gebracht met een lager risico op hart- en vaatziekten

De auteurs verzamelden het beste beschikbare bewijs over dit onderwerp en voerden een meta-analyse uit. Studies werden opgenomen ongeacht het aantal trappen en de snelheid waarmee werd geklommen. Er waren negen onderzoeken met 480.479 deelnemers in de uiteindelijke analyse. De onderzoekspopulatie omvatte zowel gezonde deelnemers als deelnemers met een voorgeschiedenis van hartaanvallen of perifere arteriële aandoeningen. De leeftijd varieerde van 35 tot 84 jaar en 53% van de deelnemers was vrouw. Vergeleken met niet traplopen werd traplopen in verband gebracht met een 24% lager risico op overlijden door welke oorzaak dan ook4 en een 39% lagere kans op overlijden aan hart- en vaatziekten.5 Traplopen werd ook in verband gebracht met een lager risico op hart- en vaatziekten, waaronder een hartaanval, hartfalen en beroerte.

“Op het werk, thuis of elders, neem de trap”

Dr. Paddock: “Op basis van deze resultaten zouden we mensen aanmoedigen om traplopen in hun dagelijks leven op te nemen. Ons onderzoek suggereerde dat hoe meer trappen er worden beklommen, hoe groter de voordelen - maar dit moet nog worden bevestigd. Dus, of het nu op het werk, thuis of elders is, neem de trap.”