Glutenintolerantie: het immuunsysteem ontregeld

Glutenintolerantie, ook coeliakie genoemd, kan zowel voorkomen bij kinderen als bij volwassenen. Het gaat om een zogenaamde digestieve auto-immuunziekte. Bij coeliakiepatiënten reageert het immuunsysteem tegen de gluteneiwitten die in bepaalde graansoorten zitten (tarwe, rogge, gerst, spelt enz.). Dat leidt onder meer tot vernietiging van de dunnedarmcellen. De aard en de intensiteit van de bijgaande symptomen verschillen van persoon tot persoon: darmproblemen, vermoeidheid, groeivertraging … Er is maar één oplossing voor dit probleem: levenslang een strikt glutenvrij dieet volgen.

Glutenintolerantie: ook vervelende nevengevolgen

Bij glutenintolerantie wordt het darmslijmvlies aangevallen door de immuuncellen. Welnu, de darmwanden scheiden lactase af, een enzym dat zorgt voor de vertering van de lactose in melk en melkproducten. Wanneer diezelfde lactase onvoldoende of helemaal niet meer wordt afgescheiden, ondergaat de residuele lactose een gistingsproces door de micro-organismen in de darmflora. Met de typische symptomen van lactose-intolerantie tot gevolg: gezwollen buik, buikpijn, diarree …

Lactose-intolerantie is omkeerbaar

Ziekten die het darmslijmvlies vernietigen, zoals coeliakie, veroorzaken dus een lactasetekort. In die gevallen spreken we van secundaire hypolactasie, in tegenstelling tot primaire hypolactasie, waarbij er ondanks een normaal darmslijmvlies toch een lactasetekort optreedt.
Bij secundaire hypolactasie zijn de symptomen slechts tijdelijk. Wanneer de glutenintolerantie wordt bedwongen door gluten te vermijden, wordt het darmslijmvlies immers niet langer aangevallen door het immuunsysteem en kan het zich herstellen. Zodra er weer voldoende lactase wordt geproduceerd, verminderen de symptomen van lactose-intolerantie en verdwijnen ze uiteindelijk.

Waarin zit lactose?

Lactose is een van de bestanddelen van melkproducten, maar zit ook in andere producten. Ook bakkerijwaren, ontbijtgranen, levensmiddelen in poedervorm (puree, soep, maaltijdvervangers, bereidingen voor pannenkoeken en gebak enz.), margarine, koud vlees (charcuterie, gehakt enz.), vinaigrettes en onder meer snoep kunnen lactose bevatten.
Lactose zit op nog subtielere wijze ook in bepaalde geneesmiddelen en voedingssupplementen. Lactose is namelijk het meest gebruikte excipiënt (een inactief ingrediënt dat smaak, consistentie of kleur toevoegt) in farmaceutische bereidingen. Ongeveer 20% van de geneesmiddelen die enkel op voorschrift te krijgen zijn en 6% van de geneesmiddelen die vrij te krijgen zijn, zouden lactose bevatten.

Hoe lactose opsporen?

Mensen met een lactose-intolerantie moeten dus extra opletten. In grootwarenhuizen valt het nog mee om in de lijst van ingrediënten naar het woord ‘melk’ te zoeken (melk in poedervorm, melkeiwitten enz.). Het volstaat dus om uw ogen open te houden en ook alle producten te mijden die ingrediënten bevattenals boter, kaas, room, yoghurt, lactoserum en zogenaamde caseïnaten. Al deze producten bevatten wel telkens andere hoeveelheden lactose. Zo hebben harde kazen een veel lagere dosis lactose dan verse kazen. Het zoekwerk wordt lastiger als u uw aankopen bij een kleinhandelaar doet (slager, bakker, op de markt enz.). Die producten hebben namelijk geen etiket met de lijst van ingrediënten. Alleen de verkoper kan u in dat geval uitleg verschaffen.

Ook op farmaceutische producten wordt het lactosegehalte zelden op de verpakking vermeld. Aarzel dus niet om uw huisarts of apotheker om raad te vragen of neem desnoods contact op met de fabrikant.

Zowel voor levensmiddelen als voor geneesmiddelen is het exacte lactosegehalte meestal niet aangegeven.

Verborgen lactose: wat zijn de gevolgen?

De symptomen van lactose-intolerantie hangen af van de graad van intolerantie van de persoon in kwestie en van de dosis lactose die hij heeft binnengekregen. De belangrijkste klachten zijn een opgeblazen gevoel, buikpijn en diarree. Ter informatie: de meeste mensen met een lactose-intolerantie hebben een gedeeltelijk tekort aan lactase, dat is het enzym dat instaat voor de opname van lactose door het lichaam. Het gaat in die gevallen dus niet om een totale afwezigheid van lactase. In het gros van de gevallen kunnen dan ook minimale hoeveelheden lactose worden ingenomen zonder enig negatief gevolg.
Een voorbeeld: sommige pillen tegen verhoogde cholesterol (statines) - en die horen bij de meest verkochte geneesmiddelen ter wereld - bevatten bijna 30 mg lactose. Dat komt ongeveer overeen met de dosis lactose in ­0,5 ml melk.
Dergelijke lage dosissen van deze zogenaamde verborgen lactose kunnen op zich geen symptomen van lactose-intolerantie uitlokken. Maar bij twijfel (uit eten gaan, verplichte inname van bepaalde medicatie) kunt u toch altijd een lactasepilletje innemen.

Melk is goed voor elk?

Draagt een hoge consumptie van melk en andere zuivelproducten bij tot de ontwikkeling van long-, borst- en eierstokkanker? Daarover bestaat tot nu toe geen wetenschappelijke consensus. Daarom besloten Zweedse onderzoekers om het risico op deze kankers te analyseren bij 22.788 mensen met lactose-intolerantie. Zij consumeren immers sowieso weinig melk en zuivelproducten.

Via vier Zweedse registers identificeerden de onderzoekers patiënten bij wie tussen 1987 en 2010 lactose-intolerantie werd vastgesteld. Die informatie koppelden ze aan de gestandaardiseerde incidentie-ratio (SIR) van de Zweedse Cancer Registry om het risico op kanker te berekenen.

Lager risico op kanker

De resultaten waren opmerkelijk. De personen met lactose-intolerantie vertoonden een significant lager risico op borst-, eierstok- en longkanker dan personen zonder lactose-intolerantie, en dit ongeacht hun geboorteland of geslacht. Bij de ouders, broers en zussen van de testpersonen lag dit risico niet lager. Dat suggereert dat het aangepaste dieet van de personen met lactose-intolerantie hen beter beschermt tegen bepaalde kankers.

Aangepaste voeding beschermt

Schrappen we vanaf nu dus maar beter alle zuivelproducten uit ons menu? Of doen we er goed aan om onze dagelijkse dosis zuivel drastisch te beperken? Dat is volgens de onderzoekers een brug te ver. Op dit moment is het nog te vroeg om te concluderen dat melk en zuivelproducten het risico op kankers doen toenemen. Mensen met lactose-intolerantie bannen immers niet alleen zuivelproducten uit hun dieet. Ze eten gemiddeld ook minder calorieën per dag en vervangen hun melkconsumptie door plantaardige melkdranken die een beschermend effect kunnen hebben. Verder onderzoek moet uitwijzen welke van die factoren het risico op kanker precies doet verlagen.