Lysosomale stapelingsziekten: waar gaat het over?

Ongeveer 50 verschillende lysosomale stapelingsziekten

Lysosomale stapelingsziekten worden veroorzaakt door een tekort aan een bepaald lysosomaal enzym. Er bestaan een vijftigtal verschillende lysosomale enzymen. Elk enzym heeft een eigen functie. We kennen ook een vijftigtal verschillende lysosomale stapelingsziekten.

Genetische oorzaak

Het tekort aan een lysosomaal enzym heeft een genetische oorzaak. De ziekte ontstaat als het genetisch erfgoed niet het gen bevat dat het enzym in kwestie produceert. Het genetisch erfgoed bestaat uit 23 chromosomen, die ongeveer 250.000 genen bevatten. We beschikken over één paar van ieder chromosoom – één van iedere ouder - en dus ook twee exemplaren van de genen die voor elk lysosomaal enzym coderen. Het kan gebeuren dat een gen inactief wordt als gevolg van bv. een fout in de volgorde van het DNA van het gen, dan is er sprake van een mutatie. Als twee genen voor een enzym beide inactief worden als gevolg van een mutatie, kunnen de cellen het lysosomale enzym dat door het gen wordt gecodeerd, niet meer produceren, en zal de overeenstemmende ziekte verschijnen. Zo leidt inactivering door een mutatie van de twee genen van het lysosomale glucocerebrosidase tot de ziekte van Gaucher. Dit wordt een autosomaal recessieve overerving genoemd – de ziekte doet zich pas voor indien er twee abnormale genen zijn. Sommige lysosomale stapelingsziekten, zoals de ziekte van Fabry, zijn X-gebonden recessief. Het X chromosoom is het vrouwelijk chromosoom, waarvan meisjes en vrouwen er 2 hebben (XX) en jongens en mannen 1 (XY). Omdat er op het Y chromosoom geen allel is voor het coderen van het betreffende enzym, is de mutatie op het X chromosoom “voldoende” om de ziekte te doen manifesteren. (zie ook verder)

Een enzymtekort

Als de twee exemplaren van een gen dat codeert voor een lysosomaal enzym, geïnactiveerd worden door een mutatie, loopt het proces van lysosomale vertering in de cel in de war. De moleculen die niet meer door de enzymen worden verteerd, hopen zich op in de lysosomen. Het aantal lysosomen in de cel neemt toe en de lysosomen worden ook groter. Daardoor kan de cel niet meer normaal functioneren en kan ze afsterven. Dat mechanisme is verantwoordelijk voor het optreden van de symptomen van lysosomale stapelingsziekten.

Zeer uiteenlopende ziekten

Er zijn tal van lysosomale stapelingsziekten. Ze kunnen zich op zeer uiteenlopende manieren uiten:

• naargelang het geval tasten ze verschillende organen aan;
• ze kunnen goedaardig of zeer ernstig zijn;
• ze kunnen zich zeer vroeg in het leven manifesteren of pas op volwassen leeftijd;
• eenzelfde lysosomale stapelingsziekte kan zich bij de ene patiënt anders uiten dan bij de andere