Behandeling

Patiënt: actieve partner in de behandeling

Om de kans op een geslaagde behandeling en het uitblijven van een relaps te verhogen, is het cruciaal dat de patiënt en zijn of haar omgeving de ziekte goed kent.

In een ideaal scenario worden sessies ‘psycho-educatie’ aangeboden nadat de diagnose is gesteld. Meestal worden ze gegeven door een psychiater of psycholoog.

Thema’s uit de psycho-educatie

• Bipolaire stoornis, oorzaken en behandeling.
• Begrijpen wat de ziekte is, wat de biologische oorzaken zijn en hoe belangrijk zorgverlening is, leidt meestal tot een betere therapietrouw.
• Tekenen die een depressieve of manische episode aankondigen.
• Leren om de symptomen te herkennen die een episode aankondigen. Zo kan de behandeling op tijd aangepast worden, en kan een verergering van de symptomen en een mogelijke ziekenhuisopname worden vermeden.
• Leefregels die het risico op een relaps kunnen verkleinen.

Alarmsymptomen van een crisis

Elke patiënt zal specifieke alarmsymptomen ontwikkelen. Het is belangrijk om zich hiervan bewust te zijn en ze te leren herkennen.

Enkele typische tekenen van een up:

• minder slapen zonder moe te zijn;
• zich voortdurend opperbest voelen, boordevol nieuwe energie;
• sneller praten;
• meer kopen;

• onverwachte projecten aanvatten;
• ongebruikelijk actief zijn.

Enkele typische tekenen van een down:

• meer slapen en toch nog vermoeider zijn;
• ’s ochtends heel vroeg wakker worden;
• moeilijkheden om in te slapen;
• minder praten;
• sociaal contact uit de weg gaan;
• lichtgeraakt zijn;
• zich overmatig zorgen maken om gebruikelijke situaties;
• nergens zin in hebben;

• uiterlijk verwaarlozen.

Doelstellingen van psychotherapie

Mensen met een bipolaire stoornis kampen met aanzienlijk psychologisch lijden. Dankzij psychotherapie kunnen patiënten zich beter voelen en minder risico lopen op een relaps.

Het helpt hen namelijk om:

• de bipolaire stoornis te aanvaarden en de schaamte en het schuldgevoel te overstijgen;

• opnieuw op de been te komen na een crisis en om te gaan met de gevolgen;
• te leren om anders met stressfactoren om te gaan en beter te communiceren met de omgeving;
• moeilijk leefbare symptomen te leren overstijgen;
• zichzelf beter te leren kennen en om te gaan met bepaalde existentiële problemen (gebrek aan zelfvertrouwen, een trauma enz.).

Opgelet: therapeutisch werk lukt alleen tijdens stabiele fases, tussen de crisisperioden in.

Wat soort psychotherapie?

De therapiekeuze hangt af van de specifieke problemen van elk individu. Deze therapieën worden vandaag vaak voorgeschreven voor een bipolaire stoornis:

• Cognitieve gedragstherapie:

Een vorm van therapie gericht op het heden. Deze kan helpen om beter om te gaan met emoties, stress, angst, een gebrek aan zelfvertrouwen enz.

• Systemische gezinstherapie:

Om gezins- en relatieproblemen aan te pakken.

• Psychoanalytische of analytische therapieën:

Om zeer individuele moeilijkheden of existentiële vragen aan te kaarten.

Preventieve behandeling met stemmingsstabilisatoren

Stemmingsstabiliserende geneesmiddelen, ook wel thymoregulatoren genoemd, vormen de basis van de behandeling van een bipolaire stoornis. Ze verkleinen de intensiteit van de stemmingswisselingen in beide richtingen: zowel de depressieve toestand als de euforische toestand. Het doel van de behandeling is het cyclische karakter aan te pakken.

Stemmingsstabilisatoren worden vooral voorgeschreven op lange termijn om acute periodes van manie of depressie te voorkomen. Deze geneesmiddelen worden soms ook gebruikt om acute manische fases te behandelen.

Belangrijkste stemmingsstabilisatoren

Er bestaan verschillende soorten stemmingsstabilisatoren. Welk middel het meest geschikt is, verschilt van persoon tot persoon. Wanneer een middel maar weinig resultaat geeft, kan een andere dosis of zelfs een ander product soelaas bieden.

• Lithium blijft de eerste behandelingsoptie voor een bipolaire stoornis. 
De stof kan de nier- en schildklierfunctie aantasten. Een bloedonderzoek en een regelmatige controle van die parameters zijn dan ook vereist.

De juiste dosis verschilt van mens tot mens, en kan alleen worden geëvalueerd door het lithiumgehalte in het bloed te meten. Om de juiste dosering te bekomen, zijn er dus zeer regelmatige bloedtests nodig, zeker omdat men snel aan een toxische dosis van lithium zit. Lithiumintoxicatie (niet te verwarren met bijwerkingen bij niet-toxische dosissen) is mogelijk dodelijk.

• Anti-epileptica zijn de meest gebruikte stemmingsstabilisatoren na lithium.
• Sommige atypische antipsychotica van de nieuwe generatie zijn ook geschikt als stemmingsstabilisator.

Antidepressiva

Antidepressiva zijn geneesmiddelen die worden gebruikt om depressieve symptomen te behandelen. Ze worden vooral gebruikt om de klassieke, unipolaire depressie te behandelen.

Bipolaire depressies zijn vaak resistent tegen een behandeling met antidepressiva. Als ze gebruikt worden voor een bipolaire stoornis, moeten ze gecombineerd worden met een stemmingsstabilisator. Zonder kunnen ze een manische fase uitlokken.

Neuroleptica of antipsychotica

Antipsychotica worden gebruikt om psychotische symptomen (waanideeën, hallucinaties) te verminderen die kunnen voorkomen tijdens ernstige manische of gemengde episodes.

Ze kunnen ook worden voorgeschreven om hun kalmerende eigenschappen (controle van angst en opwinding). Sinds kort weten we dat bepaalde van deze middelen ook stemmingsstabiliserende of zelfs antidepressieve eigenschappen kunnen hebben.

Levenslang stemmingsstabilisatoren

Onafhankelijk van de manische of depressieve fasen moeten mensen met een bipolaire stoornis een behandeling volgen om een relaps te voorkomen.

Stemmingsstabilisatoren moeten zonder onderbreken en vaak levenslang worden genomen, zelfs als de persoon in kwestie ‘zich goed voelt” en de bipolaire stoornis ‘gestabiliseerd’ is. Studies hebben aangetoond dat de behandeling te vroeg afbreken bij de helft van de patiënten kan leiden tot een relaps binnen drie maanden.

Crisisbehandeling versus preventieve behandeling

Tijdens een crisis of de eerste tekenen van een crisis wordt de dosis van de gebruikte behandeling meestal verhoogd. Vaak moet er ook een ander geneesmiddel aan worden toegevoegd, zoals een antipsychoticum.

Crisissen kunnen spontaan opduiken, maar er zijn wel bepaalde factoren die de kans daarop vergroten. Bepaalde leefgewoontes kunnen daarom het risico op een relaps van een bipolaire stoornis verlagen:

• 
op regelmatige tijdstippen slapen;

• periodes van overbelasting vermijden;

• niet te lang nietsdoen;

• alcoholgebruik beperken en absoluut geen (psychostimulerende) drugs gebruiken;

• stressfactoren identificeren en ze beter onder controle houden: meer slapen, ontspanningsoefeningen doen, bewegen, zich op vrije momenten ontspannen.

Tijdens de manische fase is een ziekenhuisopname meestal gerechtvaardigd. Die toestand kan verwoestende gevolgen hebben voor het leven van de patiënt. Een ziekenhuisopname kan dan ook een goede oplossing zijn om die gevolgen te beperken en de behandeling te optimaliseren.

Als de situatie gevaarlijk is (agressie naar zichzelf of anderen), is er sprake van een medische urgentie. Een ziekenhuisopname kan onder dwang gebeuren.

Een ziekenhuisopname is ook aanbevolen bij een ernstige depressieve episode met een hoog risico op zelfmoord.

De oorzaken van een bipolaire stoornis zijn complex: genetische kwetsbaarheid, neurobiologische veranderingen, psychosociale factoren enz. Daarom moet ook de aanpak multidisciplinair zijn.

Verschillende experts moeten hun bijdrage leveren:

• de psychiater: de referentiearts die instaat voor de geneesmiddelenbehandeling;
• de huisarts die tijdens een crisis vaak de eerstelijnshulp biedt;
• de psychotherapeut voor een therapie of sessies psycho-educatie;
• de maatschappelijk werker voor het omgaan met financiële, professionele of andere problemen;
• specialisten: de endocrinoloog, neuroloog, diabetoloog …

Deze laatste specialisten voeren bij bepaalde behandelingen controles uit (zoals de nierfunctie bij lithium), maar behandelen ook aandoeningen die vaak voorkomen bij mensen met een bipolaire stoornis, zoals schildklierproblemen of diabetes. Waarom die vaak samen voorkomen, is niet bekend.