Andere oorzaken

Wat is een iatrogene oorzaak?

De term ‘iatrogeen’ verwijst naar stoornissen (symptomen, aandoeningen…) die veroorzaakt worden door een geneesmiddel of een medische behandeling.

Iatrogene oorzaken van hypothyreoïdie

Iatrogene hypothyreoïdie kan worden veroorzaakt door:

• een behandeling met radioactief jodium tegen hyperthyreoïdie. Hypothyreoïdie kan binnen drie tot vier maanden na een behandeling met radioactief jodium optreden. Ze kan worden opgespoord in een bloedstaal door de T4-concentratie te meten. Ze kan tijdelijk zijn, maar als de behandeling de klier volledig vernietigd heeft, is die hypothyreoïdie definitief;
• een teveel of een tekort aan jodium;
• andere geneesmiddelen, zoals synthetische schildklierremmers, lithium, interferon (onder andere om multiple sclerose te behandelen);
• volledige of gedeeltelijke verwijdering van de schildklier (thyreoïdectomie);
• cervicale radiotherapie voor een behandeling tegen kanker (larynxkanker, lymfoom).

Prevalentie van congenitale hypothyreoïdie

Congenitale (aangeboren) hypothyreoïdie treft ongeveer 1 op de 4.000 pasgeborenen. Meisjes hebben er dubbel zo vaak mee te maken dan jongens. Die neonatale hypothyreoïdie kan van voorbijgaande aard zijn, maar is meestal blijvend. Ze kan te wijten zijn aan een misvorming van de schildklier (80% van de gevallen), stoornissen in de synthese van de schildklierhormonen enz.

Gebrek aan jodium en cretinisme

Cretinisme wordt veroorzaakt door een chronisch jodiumtekort en de daaruit voortvloeiende congenitale hypothyreoïdie. De aandoening komt vooral tot uiting doordat de lichamelijke en psychische ontwikkeling stilvalt. Dankzij de toevoeging van jodium in bepaalde basisvoedingsmiddelen (brood, zout) is cretinisme bijna verdwenen in Europa.

Dringend te behandelen hypothyreoïdie

Congenitale hypothyreoïdie moet vroeg vastgesteld worden en zo snel mogelijk behandeld worden. Zonder behandeling of als de behandeling laat wordt opgestart, wordt het kind niet beschermd tegen ernstige neurologische letsels en de gevolgen ervan (bijvoorbeeld: mentale achterstand of zwakzinnigheid). Net als in de meeste geïndustrialiseerde landen wordt er daarom in België een systematische screening georganiseerd bij alle pasgeborenen. Ongeveer 5 dagen na de geboorte wordt bloed afgenomen via de hiel (hielprik). Daarin meten we de concentratie TSH en/of T4 om een eventuele hypothyreoïdie op te sporen.

Contraststoffen met jodium

Hoewel een chronisch jodiumtekort hypothyreoïdie kan induceren, kan te veel jodium bij bepaalde vatbare mensen hetzelfde effect hebben.

Een overbelasting van het lichaam met jodium kan worden veroorzaakt door een injectie met een jodiumhoudende contraststof voor een medisch beeldvormingsonderzoek met X-stralen. Bijvoorbeeld: radiografie, CT-scan, urografie (onderzoek van het urinewegstelsel), coronarografie (hartkatheterisatie, angiografie), arteriografie...

Mensen met een risico op hypothyreoïdie

Een normale, ‘gezonde’ schildklier is perfect in staat om het hoofd te bieden aan die plotseling overdosis jodium in het lichaam, maar bij bepaalde mensen wordt de schildklierfunctie zodanig ontregeld dat hypothyreoïdie ontstaat (en zelfs hyperthyreoïdie in bepaalde gevallen). Dat geldt onder andere bij:

• premature pasgeborenen (minder dan 37 weken);
• pasgeboren baby’s van wie de moeder tijdens de zwangerschap een injectie met een jodiumhoudende contraststof heeft gekregen;
• zuigelingen (van 29 dagen tot 2 jaar) met meerdere afwijkingen;
• volwassenen en vooral bejaarden met niet-gediagnosticeerde hypothyreoïdie.

Jodium en schildklier

Om goed te functioneren en schildklierhormoon te produceren, heeft de schildklier behoefte aan jodium, een oligo-element. Wie niet genoeg jodium inneemt, krijgt een tekort. De schildklier werkt dan slecht.

Terwijl hypothyreoïdie in de ontwikkelde landen vaak veroorzaakt wordt door thyreoïditis, is dat op wereldniveau vooral het gevolg van een jodiumtekort. Naar schatting neemt een miljard mensen niet genoeg jodium in.

Waar vinden we jodium?

Jodium is een oligo-element dat we vooral in voedingsmiddelen uit de zee terugvinden: vis, schaal- en schelpdieren, algen, zeezout enz. Jodiumtekorten komen dus vooral voor in die gebieden in de wereld die ver van de zee verwijderd zijn (de bergen, bijvoorbeeld), waar de plaatselijke bevolking weinig jodiumrijke voedingsmiddelen eet. Om dat te verhelpen, hebben de overheden van de meeste geïndustrialiseerde landen bepaalde basisvoedingsmiddelen laten verrijken met jodium, zoals keukenzout (jodiumhoudend zout) en brood.

In België wordt het jodiumtekort in de algemene bevolking als licht tot matig gekwalificeerd.

Secundaire en tertiaire hypothyreoïdie ontstaan niet in de schildklier. Die aandoeningen vloeien voort uit een stoornis in de hypofyse (secundaire hypothyreoïdie) of – zeldzamer – in de hypothalamus (tertiaire hypothyreoïdie). Een tumor kan bijvoorbeeld een van die twee zones samendrukken en de hormoonproductie verminderen (TRH voor de hypothalamus; TSH voor de hypofyse). De schildklier, die minder gestimuleerd wordt in geval van een lagere TRH- of TSH-productie, scheidt minder schildklierhormonen af, met hypothyreoïdie tot gevolg.

‘Prehypothyreoïdie’

Subklinische hypothyreoïdie wordt gekenmerkt door een TSH-concentratie die (iets) hoger is dan normaal, normale T4-schildklierhormoonconcentraties en de afwezigheid van de klinische tekens (opgezwollen gezicht, bleekheid…) en de gebruikelijke symptomen van hypothyreoïdie.

Evolutie van subklinische hypothyreoïdie zonder behandeling

• Een derde van die subklinische vormen van hypothyreoïdie evolueert naar bewezen hypothyreoïdie.
• Een derde wordt stabiel, dat wil zeggen dat de TSH-concentratie niet stijgt.
• Een derde ‘verdwijnt’: de THS-concentratie wordt opnieuw normaal.